Aş
Mənası: Bu xörək adı “yemək, təam, plov” mənasında Azərbaycanın əksər dialekt və şivələrində işlənir. Aş, əsasən, ət, tərəvəz və dənli bitkilərin birlikdə bişirilməsi ilə hazırlanan, qatı və sulu formada ola bilən bir yemək növüdür. Onun hazırlanma üsulu və tərkibi bölgədən bölgəyə, hətta ailədən ailəyə dəyişə bilir.
Mənbəyi: "Aş" sözünün etimologiyası hələ tam dəqiqləşdirilməmişdir. Lakin, türk dillərindəki qohum sözlərlə müqayisədə "aş" sözünün qədim türk mənşəli olduğu ehtimal olunur. "Yemək", "təam" kimi mənaları ilə bağlı olan bu sözün kökü, əsasən, qidalanma ilə bağlı olan həyatın əsas ehtiyaclarını ifadə edən ilkin leksik vahidlərə gedib çıxır. Sözün geniş yayılması və müxtəlif regional variantlarının olması onun qədimliyindən və dil tarixindəki əhəmiyyətindən xəbər verir.
Regional Fərqlər: Aşın hazırlanma üsulu və tərkibi coğrafi yerə görə müxtəliflik göstərir. Məsələn, Qarabağ bölgəsində aşın 130-dan çox növü, Quba bölgəsində isə 30-dan çox növü qeydə alınmışdır. Bu regional fərqlər, həm tərkibdə (istifadə olunan ət növü, tərəvəz və dənli bitkilər), həm də hazırlanma texnikasında (bişirmə üsulu, ədviyyatların seçimi) özünü göstərir. Hər bir bölgənin özünəməxsus aş növləri, həmin bölgənin mətbəx mədəniyyətinin bir hissəsidir.
Tarixi Məlumatlar: Aş, əsrlər boyu Azərbaycan xalqının ənənəvi qidası olub və müxtəlif tarixi mənbələr, ədəbiyyat əsərləri və folklor nümunələrində öz əksini tapmışdır. Aşın hazırlanması və yeyilməsi ilə bağlı olan adət-ənənələr, sosial və mədəni həyatda mühüm rol oynamışdır. Aş, sadəcə qida deyil, eyni zamanda, bir çox mədəni və sosial funksiyanı da yerinə yetirmişdir.