Qoyux
Mənası: Qoyux, qaramalın (əsasən inək) ilk südündən hazırlanan bir xörək növüdür. Bu süd, bala doğulduqdan sonra ilk dəfə sağılan süd olub, xüsusi dad və qoxuya malikdir. Bəzi regionlarda qoyuxun hazırlanmasında xüsusi ədviyyatlar və ya otlar da istifadə edilə bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi dialekt və şivələrdə bu xörəyə "ağız" və ya "ağuz" da deyilir. Qoyuxun dadı və toxuması, südün təzəliyindən və hazırlanma üsulundan asılı olaraq dəyişə bilər. Xüsusilə qış aylarında geniş yayılmış və yüksək qida dəyərinə malik bir qidadır.
Mənbəyi: Sözün etimologiyası tam aydın deyil. Lakin "qoy" sözünün kökü ilə əlaqələndirilə bilər. "Qoy" sözü qaramalı bildirir. "Qoyux" sözü isə "qoy" kökündən törəyərək qaramalın ilk südünə aid olmasını bildirir. Qazax dialektində və Tovuz şivəsində isə "ətənə" formasında işlədilir. Bu da sözün müxtəlif dialektlərdə fərqli formalarda işlənməsini göstərir. "Ağız" və "ağuz" kimi variantlar isə südün ağ rənginə işarə edir və səsləşmə əsasında yaranmış regional variantlar ola bilər. Daha dəqiq etimoloji tədqiqatlar sözün mənşəyini tam aydınlaşdıra bilər.
Regional Yayılması: Qoyux, əsasən Azərbaycanın kənd rayonlarında, xüsusilə maldarlığın inkişaf etdiyi bölgələrdə geniş yayılmışdır. Qazax və Tovuz rayonları da daxil olmaqla, bir çox bölgələrdə özünəməxsus hazırlanma üsulları və adları mövcuddur. Qoyuxun hazırlanması və istehlakı əsasən qış aylarına təsadüf edir.