Antropologiya (yun. anthropos - insan + logos - elm, təlim) insanın fiziki, mədəni və sosial təkamülünü öyrənən elm sahəsidir. Sadəcə insan irqinin fiziki quruluşuna və təkamülünə fokuslanan dar mənada başa düşülməməlidir. Müasir antropologiya, insanı həm bioloji, həm də mədəni varlıq olaraq nəzərdən keçirərək daha geniş bir perspektiv təqdim edir.
Antropologiyanın əsas tədqiqat sahələri aşağıdakıları əhatə edir:
- Fiziki Antropologiya (Bioloji Antropologiya): İnsanın bioloji təkamülü, genetikası, anatomiyası, fiziologiyası və primatlarla qohumluğu araşdırılır. Bu sahədə fosillərin təhlili, genetik tədqiqatlar və müqayisəli anatomiya kimi metodlar tətbiq olunur. İnsanların fiziki xüsusiyyətlərinin coğrafi yayılmasının və ətraf mühitin təsirlərinin öyrənilməsi də buraya daxildir.
- Mədəni Antropologiya: İnsan mədəniyyətlərinin müxtəlifliyi, onların inkişafı, quruluşu və fəaliyyəti öyrənilir. Bu sahə, insanların inanclarını, adət-ənənələrini, sosial quruluşlarını, dilini və sənətini müqayisəli şəkildə təhlil edərək, ümumi prinsiplər və nümunələr axtarır. Etnoqrafiya (müəyyən mədəniyyətlərin təsviri) və etnologiya (mədəniyyətlərin müqayisəli öyrənilməsi) mədəni antropologiyanın əsas komponentləridir.
- Arxeologiya: Keçmiş insan məskənlərini, maddi mədəniyyət qalıqlarını (alətlər, qablar, binalar və s.) öyrənməklə, keçmiş insan həyat tərzləri, sosial quruluşları və texnologiyaları haqqında məlumat əldə edir. Arxeoloji qazıntılar, tarixi sənədlər və digər sübutlar vasitəsilə insan tarixinin yenidən qurulması həyata keçirilir.
- Linqvistik Antropologiya: Dilin insan cəmiyyətlərinin inkişafı və sosial quruluşları ilə əlaqəsini öyrənən antropologiyanın bir budaqıdır. Dil və mədəniyyət arasındakı qarşılıqlı əlaqəni, eləcə də dilin sosial və siyasi funksiyalarını araşdırır.
Antropologiyanın tədqiqat metodları çox müxtəlifdir və sahəyə görə dəyişir. Bunlara etnoqrafik araşdırmalar (mədəniyyətin yerində öyrənilməsi), müsahibələr, sorğular, arxeoloji qazıntılar, genetik təhlillər, paleontoloji tədqiqatlar, eksperimental arxeologiya və s. daxildir. Antropologiya insanların tarixini, müxtəlifliyini və dünyanı başa düşmək üçün əhəmiyyətli bir vasitədir. Bu elm sahəsi daim inkişaf edir və yeni texnologiyalar və nəzəriyyələr sayəsində insan haqqında biliklərimizi genişləndirir.