Arxeologiya (yun. ἀρχαιολογία - archaiologia; ἀρχαῖος - archaios – qədim + λόγος - logos – elm, təlim) – keçmişdə yaşamış insanların mədəniyyətlərini, onların həyat tərzlərini, inkişaf mərhələlərini və bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqələrini əsasən qazıntılar zamanı aşkar edilən maddi mədəniyyət qalıqları əsasında öyrənən elmdir. Sadəcə "qazıntı yolu ilə tapılan" deyərlə ifadə edilməkdən daha geniş bir konteksti əhatə edir.
Arxeoloqlar, torpaq altında qalan əşyaları, tikililəri, sənət əsərlərini, alətləri, sümükləri və digər qalıqları diqqətlə araşdırırlar. Bu tapıntılar yalnız tarixi hadisələri deyil, həm də qədim insanların inanclarını, sosial quruluşlarını, iqtisadi fəaliyyətlərini, incəsənətini və texnologiyalarını anlamaq üçün çox dəyərli mənbələrdir.
Arxeoloji tədqiqatlar, çox fənlərarası bir yanaşma tələb edir. Arxeoloqlar tarixçilər, antropoloqlar, coğrafiyaçılar, kimyaçılar, fiziki və digər sahələrin mütəxəssisləri ilə əməkdaşlıq edərək, tapıntılara multidissiplinar yanaşma tətbiq edirlər. Karbon-14 üsulu, radiokarbon analizləri, genetik təhlillər, 3D modelləşdirmə kimi müasir texnologiyalardan da geniş istifadə olunur. Bu texnologiyaların tətbiqi sayəsində qədim tarixlə bağlı daha dəqiq və dolğun məlumatlar əldə etmək mümkün olur.
Arxeologiyanın əhəmiyyəti yalnız keçmişi öyrənməkdən kənara çıxır. O, bizə insan sivilizasiyasının inkişafını anlamaq, müxtəlif mədəniyyətlərin mənşəyini və inkişafını izləmək, ümumdünya tarixinin mozaikasını tamamlamaqda və gələcəyə daha məlumatlı baxış bucağı qazanmaqda kömək edir. Qazıntılar zamanı aşkarlanan hər bir əşya, hər bir tapıntı insanlıq tarixinin bir səhifəsini açır və tarixin sirlərini açmağa yönələn bu maraqlı səyahətdə arxeoloji kəşflər bizi həmişə heyran edir.