Cəhalətpərəstlik, sadəcə cəhalətin tərəfdarlığı deyil, daha dərin və mürəkkəb bir sosial-psixoloji fenomendir. Bu, elmə, mədəniyyətə və maarifə qəsdən və sistematik şəkildə düşmənçilik göstərməyi, cəhaləti üstün tutmağı, hətta onu ideallaşdırmağı əhatə edən bir ideologiyanı ifadə edir. Cəhalətpərəstlik, bilik və anlayışdan uzaqlaşmaqla deyil, əksinə, biliyə qarşı aktiv bir mübarizə ilə xarakterizə olunur.
Cəhalətpərəstin zehniyyəti, tənqidi düşüncədən və müstəqil araşdırmadan qaçmaq, qərəzli və yoxlanılmamış məlumatlara inanmaq, öz inanc sisteminin sərhədləri xaricindəki fikirləri rədd etmək üzərində qurulub. Onlar elmi sübutları, tarixi faktları və məntiqi arqumentləri qəbul etməkdə çətinlik çəkirlər, əvəzinə duyğulara, şübhələrə və komplo nəzəriyyələrinə daha çox üstünlük verirlər. Bu, cəmiyyətin inkişafına mane olan, geriləməyə səbəb olan və sosial qarşıdurmalara gətirib çıxaran bir haldır.
Cəhalətpərəstliyin təzahür formaları müxtəlifdir. Bu, yalnız elmə və mədəniyyətə qarşı açıq düşmənçilikdə deyil, həm də məlumatdan imtina etməkdə, yanlış məlumatların yayılmasında, tənqidi düşüncənin təbliğinin qarşısını almaqda özünü göstərə bilər. Həmçinin, cəhalətpərəstlik, siyasi və sosial manipulyasiyalar üçün əlverişli bir mühit yaradır, çünki məlumatlı olmayan əhali daha asan idarə olunur və manipulyasiyaya məruz qalır.
Tarix boyu cəhalətpərəstliyin müxtəlif formaları mövcud olmuşdur. Dinə əsaslanan dogmatizm, elmi inqilablara qarşı müqavimət, milliyətçilik və irqçilik kimi ideologiyalar cəhalətpərəstliyin təzahürləridir. Müasir dövrdə isə informasiya texnologiyalarının inkişafına baxmayaraq, yanlış məlumatların və dezinformasiyanın yayılması cəhalətpərəstliyin yeni bir formasını təşkil edir.
Cəhalətpərəstliklə mübarizə təhsilin inkişafı, tənqidi düşüncənin aşılanması, məlumatlılığın artırılması və fərqli fikirlərə hörmət etmək mədəniyyətinin formalaşdırılması vasitəsilə aparılmalıdır. Yalnız bu yolla cəmiyyət daha sağlam, daha inkişaf etmiş və daha demokratik bir cəmiyyət ola bilər.