Cəzalandırma – "Cəzalandırmaq" felindən törəmiş isimdir. Əsas mənası, qanunsuz hərəkətlərə, qadağan olunmuş əməllərə, etik normalara zidd davranışlara görə tətbiq edilən intizam tədbirləri, cəza vermə prosesi və ya nəticəsidir. Bu, ictimai nizamın qorunması, hüquq pozuntularının qarşısının alınması və ədalətin təmin edilməsi üçün vacib bir vasitədir.
Cəzalandırmanın formaları çox müxtəlifdir və cəmiyyətin hüquqi və mənəvi sistemindən, əməlin ağırlığından və digər amillərdən asılıdır. Bunlara inzibati cəzalar (məsələn, cərimə, xəbərdarlıq), cinayət cəzaları (məsələn, həbs, əmlakın müsadirəsi), tərbiyəvi tədbirlər (məsələn, ictimai işlər, müalicəvi tədbirlər), həmçinin qeyri-rəsmi cəzalar (məsələn, tənqid, nüfuzdan salma) daxildir. Hər bir cəzanın məqsədi fərqli ola bilər: cinayətkarın cəzalandırılması, cəmiyyətin müdafiəsi, yenidən tərbiyə edilməsi və ya başqalarına qorxu salması.
Tarix boyu cəzalandırma üsulları əhəmiyyətli dərəcədə dəyişib. Köhnə dövrlərdə fiziki cəzalar daha geniş yayılmışdı, lakin müasir cəmiyyətlərdə insan hüquqlarının qorunması ilə əlaqədar olaraq fiziki cəzaların tətbiqi məhdudlaşdırılmış və bəzi hallarda tamamilə qadağan olunmuşdur. Müasir cəzalandırma sistemlərinin əsas prinsipləri ədalət, mütənasibliyə riayət etmək və insan hüquqlarına hörmət etməkdən ibarətdir.
Cəzalandırma haqqında danışarkən cəzanın ədalətli və effektiv olmasının vacibliyini vurğulamaq lazımdır. Ədalətli cəza cinayətin ağırlığına uyğun olmalı, ədalətli şəkildə tətbiq olunmalı və cəmiyyətin maraqlarını qorumalıdır. Effektiv cəza isə cinayətkarın yenidən cinayət törətməsinin qarşısını almağa və cəmiyyətin təhlükəsizliyini təmin etməyə yönəlməlidir. Lakin, cəzalandırma prosesində insan hüquqlarına əməl edilməsi həmişə prioritet olmalıdır.