Çərəkə (fars. چرکه) köhnə Azərbaycan dilində mollaxanalarda ərəb əlifbasını öyrənmək üçün istifadə olunan dərslik və ya əlifba kitabına deyilirdi. Bu, sadəcə bir "dərslik" olmaqdan daha çox, o dövrün təhsil sisteminin əsasını təşkil edən, əlifbanın öyrənilməsi prosesində əsas rol oynayan bir vasitə idi. Çərəkənin məzmunu yalnız hərflərin təqdimatı ilə məhdudlaşmır, əlifbanın əzbərlənməsini asanlaşdıran şeirlər, hekayələr və ya ibtidai məsəllər də ehtiva edə bilərdi.
Çərəkənin istifadəsinin əsas məqsədi, uşaqlara ərəb əlifbasını oxumağı və yazmağı öyrətmək idi. Bu kitablar, ümumiyyətlə, sadə bir dizayna malik olub, hərflərin təsvirləri ilə yanaşı, onların tələffüzü və bəzən də istifadə nümunələri ilə müşayiət olunurdu. Hərflərin yazılması üçün xüsusi nümunələr və əlyazma təlimləri də çərəkənin ayrılmaz hissəsini təşkil edirdi.
Maraqlıdır ki, "çərəkə" sözünün özü də dərslikdən kənara çıxaraq, ərəb əlifbasının öyrənilməsi prosesinin və hətta o dövrün məktəblərinin özünə aid bir simvola çevrilmişdir. Xalq ədəbiyyatında və hekayələrdə "çərəkə" sözü tez-tez simvolik mənada, təhsil, elm və ya təlim-tərbiyənin simvolu kimi işlədilir. Məsələn, birinin əlində çərəkə görmək onun savadlı və ya təhsilli olmasını ifadə edə bilərdi.
Beləliklə, "çərəkə" sadə bir dərslik olmaqdan daha çox, o dövrün mədəniyyət və təhsil tarixinin ayrılmaz bir hissəsi olaraq tarixə düşmüşdür. Onun vasitəsilə nəsillər ərəb əlifbasını mənimsəmiş, yazı və oxuma bacarığını qazanmışdır. Bu kitabların nümunələri, əgər qorunub saxlanılıbsa, Azərbaycanın təhsil tarixini öyrənmək üçün qiymətli mənbələrdir.