Çökə (Cotinus coggygria) – Anacardiaceae (Sumaxkimilər) fəsiləsinə aid, alçaqboylu, çoxillik, yarpağını tökən bir ağac və ya böyük koldur. Azərbaycan florasının zənginliyini təmsil edən bu bitki, özünün bənzərsiz xüsusiyyətləri ilə seçilir. Adətən 1-5 metr hündürlüyə çatan çökə, bəzən daha da böyüyə bilər.
Çökənin ən diqqətçəkən xüsusiyyəti, ürəkşəkilli, oval və ya yumurtavari, kənarları bütöv və ya azacıq dişli, tünd yaşıl rəngdə olan yarpaqlarıdır. Payızda bu yarpaqlar parlaq qırmızı, narıncı və ya sarımtıl rənglərə boyanaraq göz oxşayır. Bu rəng dəyişikliyi çökənin payız mənzərəsinə xüsusi bir gözəllik qatır.
İyun-iyul aylarında açan ətirli, sarımtıl-yaşıl rəngli çiçəkləri sıx salxımlar əmələ gətirir. Çiçəklərin yerinə əmələ gələn tüklü, uzun saplaqlı meyvələr isə payızda qırmızımtıl-qonur rəng alır. Bu meyvələr çox kiçik olsa da, bitkinin bəzəkli görünüşünə töhfə verir.
Çökə ağacı, əsasən quru, qayalıq və günəşli ərazilərdə – meşə kənarlarında, kolluqlarda, dağ yamaclarında bitir. Quraqlığa davamlılığı ilə seçilir və torpağa qarşı da iddiasızdır. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində, xüsusilə də dağlıq ərazilərdə rast gəlinir.
Ətirli çiçəkləri və rəngarəng yarpaqları ilə yanaşı, çökənin tibbi əhəmiyyəti də var. Xalq təbabətində yarpaqları və qabığı müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur. Lakin, bitkinin tibbi istifadəsinin mütəxəssis nəzarəti altında aparılması vacibdir.
Ümumiyyətlə, çökə ağacı yalnız özünün estetik gözəlliyi ilə deyil, həm də ekoloji və tibbi əhəmiyyəti ilə diqqəti cəlb edir. Azərbaycanın təbiət sərvətləri arasında özünəməxsus yer tutan bu bitki, qorunub saxlanılmalı və gələcək nəsillərə ötürülməlidir.