Döyükmək, özünü itirmək, mat qalmaq, təəccüb etmək, çaşıb qalmaq və ya çaşmaq kimi bir sıra emosional və fiziki reaksiyaların ümumiləşdirilmiş ifadəsidir. Bu, gözlənilməz, təəccübləndirici və ya sarsıdıcı bir hadisə ilə qarşılaşdıqda baş verən ani bir reaksiyadır. Döyükmək, sadəcə "çaşmaq"dan daha dərin bir məna daşıyır; bu, həm fiziki, həm də emosional bir şokdur, nəfsin qəfil sarsıntısıdır.
Məsələn, birdən-birə qarşınıza çox sevindiyiniz bir insan çıxarsa, duyğularınızdan "döyükə" bilərsiniz. Bu, yalnız sürprizdən deyil, həm də sevinc və ya həyəcandan qaynaqlana bilər. Rəngin qaçması da bu vəziyyəti daha yaxşı əks etdirir. Ürək döyüntüsünün sürətlənməsi, əllərin titrəməsi və ya səsin kəsilməsi də "döyükmək" hissini müşayiət edən hallardandır.
Sofiya xanımın Rüstəm bəyi görən kimi "döyükməsi" və rənginin qaçması, onun qarşılaşdığı vəziyyətin gözlənilməzliyini, şiddətini və onun bu vəziyyət qarşısında nə qədər təsirləndiyini göstərir. Bu, sadəcə bir təəccüb deyil, daha çox duyğuların qarışıq bir fırtınasıdır: sevgi, qorxu, sürpriz, həyəcan… Bütün bunlar bir anlıq onu sarsıdıb, özünü itirməsinə səbəb olub.
Beləliklə, "döyükmək" sözü, sadə lüğətlərdə qeyd olunan mənaların kənarında daha çox emosional dərinliyi və mürəkkəbliyi ehtiva edən bir duyğunu ifadə edir. Bu, Azərbaycan dilinin zənginliyinə və ifadə imkanlarına bir sübutdur.