izahlı lüğət 0 baxış 0 reaksiya Düzəliş

Dualizm [lat. dualismus] fəlsəfədə varlığın əsasını qarşı-qarşıya duran, bir-birini inkar edən və daim bir-biri ilə mübarizə aparan iki əsas prinsipə, iki əsas qüvvəyə söykəndiyini iddia edən bir nəzəriyyədir. Bu prinsiplər çox müxtəlif formada təzahür edə bilər: maddi və mənəvi, cismani və ruhani, yaxşı və pis, işıq və qaranlıq, həyat və ölüm kimi.

Dualist fəlsəfəyə görə, kainat və ya varlıq iki əsas qüvvənin qarşılıqlı təsiri və mübarizəsi nəticəsində mövcuddur. Bu qüvvələr bərabər gücdə ola bilər və ya biri digərinə üstünlük təşkil edə bilər. Dualizmin müxtəlif variantlarında bu əsas prinsiplərin təbiəti və qarşılıqlı əlaqəsi müxtəlif şəkildə izah edilir.

Məşhur dualist nəzəriyyələrdən biri də Platonun idealizm və materializmin qarşıdurması əsasında qurduğu nəzəriyyədir. Platon əbədi və dəyişməz ideyalar aləmini (idealizm) maddi, dəyişkən aləmlə (materializm) qarşı-qarşıya qoymuş, bunların əbədi bir mübarizə içində olduğunu iddia etmişdir. Digər bir məşhur nümunə isə Kartezin düşüncə sistemidir. Kartez "mən düşünürəm, deməli varam" deyərək, düşünən varlığı (ruh) və maddi varlığı (cisim) iki fərqli substansiya kimi ayırır və bunların qarşılıqlı təsirini izah etməyə çalışır.

Dualizm dinlərdə də öz əksini tapmışdır. Bir çox dinlərdə ruhun və bədənin qarşı-qarşıya durması, ruhun əbədiliyi və bədənin fani olması fikirləri dualist baxış tərzinin əyani nümunəsidir. Lakin dualizmin təfsiri və tətbiqi fərqli dinlərdə və fərqli fəlsəfi sistemlərdə bir-birindən fərqlənir.

Qeyd etmək lazımdır ki, dualizm bir çox tənqidlərlə də üzləşmişdir. Bəzi fəlsəfəçilər dualizmin iki qarşı-qarşıya duran prinsipin qarşılıqlı təsirini izah etməkdə çətinlik çəkdiyini, bu qarşılıqlı təsirin necə baş verdiyini aydınlaşdıra bilmədiyini iddia edirlər. Bundan əlavə, bəzi tənqidçilər dualizmin insanın bütövlüyünü parçalamaqda günahlandırırlar.

Söz-söhbət (0)

Bu haqda yaz