Əql-şüur sözü, Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində ağıl və düşüncə, dərrakə kimi izah olunsa da, daha geniş və dəqiq bir şəkildə izah etmək mümkündür. Əslində, əql-şüur sadəcə ağıl və düşüncənin cəmindən daha çoxdur. O, insanın özünü dərk etməsi, ətraf aləmi anlaması, məntiqi düşüncə qabiliyyəti, duyğu və hisslərinin idarə olunması və qərar qəbuletmə bacarığını əhatə edən kompleks bir anlayışdır.
Əql, əsasən məntiqi düşüncə, problem həll etmə və analitik qabiliyyətləri ilə əlaqədardır. Şüur isə daha geniş bir konsepsiya olub, özünü dərk etmə, hisslərə və duyğulara sahib olma, ətraf aləmdəki yerimizi anlama və öz hərəkətlərimizin nəticələrini dərk etmə bacarıqlarını özündə cəmləşdirir. Beləliklə, əql-şüur, insanı heyvanlardan fərqləndirən, mürəkkəb düşüncə prosesləri və özünüdərk qabiliyyətinin birgə təzahürüdür.
Nəsir Vəzirovun misalında olduğu kimi, "Əgər məndə əql-şüur olsaydı…" ifadəsi, şüurun və ağılın olmamasının nəticəsində edilən səhv hərəkətlərin, əxlaqsız davranışların, və ya ağılsız qərarların qarşısını almaq bacarığının olmamasını ifadə edir. Yəni, əql-şüur, insanı həm məntiqi, həm də əxlaqi baxımdan doğru hərəkətlər etməyə yönəldən daxili bir kompas kimi təsəvvür oluna bilər.
Qısaca, əql-şüur, insanın rasional düşüncə qabiliyyəti ilə duyğu və hisslərinin harmoniyasını, özünü dərk etməsini və mənəvi dəyərləri qavramasını əhatə edən mürəkkəb və çoxşaxəli bir anlayışdır. Bu anlayışın tam dərinliyinə varmaq fəlsəfə, psixologiya və neyrobiologiya kimi müxtəlif elmlərin köməyi ilə mümkündür.