Əvəzolunmaz sözü, əvəzedilməz, yerinə başqa bir şey qoyula bilməyən, yeganə və zəruri mənalarını əks etdirir. Bu, sadəcə olaraq bir şeyin başqa bir şeylə əvəz edilə bilməməsi deyil, həm də onun əhəmiyyətinin, vacibliyinin və unikallığının vurğulanmasıdır. Əvəzolunmaz bir şeyin itməsi ya da əldə edilməməsi ciddi nəticələrə gətirib çıxara bilər.
Məsələn, ağız südünün təzə doğulmuş qulu üçün əvəzolunmaz qiymətli qida olması onun tərkibindəki bənzərsiz qida maddələrinin, immunitet sistemini qoruyan antikorların və qulun sağlam inkişafı üçün zəruri olan digər komponentlərin başqa heç bir qida məhsulunda tam olaraq əks olunmaması ilə bağlıdır. Başqa sözlə, ağız südünün tərkibini tamamilə əvəz edə biləcək süni bir qida hazırlamaq çox çətin, hətta mümkün deyil. Ona görə də, burada "əvəzolunmaz" termini yalnız əvəzin mümkün olmamasını deyil, həm də bu qidanın həyati əhəmiyyətini, yeganəliyini və üstünlüyünü ifadə edir.
Əvəzolunmaz anlayışı müxtəlif sahələrə aid edilə bilər: insan həyatında əvəzolunmaz insanlar, bir layihədə əvəzolunmaz bir işçi, bir sistemdə əvəzolunmaz bir hissə kimi. Bu, həmişə maddi bir şeyə aid deyil; mənəvi dəyərlər, xatirələr və hisslər də əvəzolunmaz ola bilər. Beləliklə, "əvəzolunmaz" termini obyektin unikallığını, onun əvəzinin mümkün olmamasını və əhəmiyyətini birlikdə ifadə edən zəngin bir məna daşıyır.