Genəltmə

Genəltmə, "genəltmək" fellərinin məsdərindən törəmiş bir söz olub, müəyyən bir qrup və ya sinifə aid olan əlamətləri, xüsusiyyətləri və ya hadisələri ümumiləşdirərək, bir qayda, qanunauyğunluq və ya tipik nümunə kimi təqdim etmək prosesini və ya nəticəsini bildirir. Başqa sözlə desək, genəltmə, ayrı-ayrı hallardan ümumi bir nəticə çıxarmaq, müxtəlif hadisələri bir-birinə bağlamaq, onlarda ortaq olan xüsusiyyətləri müəyyənləşdirib ümumiləşdirmək əməliyyatıdır.

Genəltmə, elmi tədqiqatlarda, statistik analizlərdə, hətta gündəlik həyatımızda da geniş tətbiq olunur. Məsələn, bir alim bir neçə təcrübə aparıb eyni nəticəni əldə edərsə, bu nəticəni genəltmə yolu ilə ümumi bir qanun kimi ifadə edə bilər. Və ya bir marketinq mütəxəssisi, müştəri rəylərini topladıqdan sonra, bu rəylərdən genəltmə edərək, məhsulun müəyyən bir segment üçün daha cəlbedici olmasını təmin edə bilər. Hətta gündəlik həyatımızda da, məsələn, "qışda hava soyuq olur" deyəndə, keçmiş təcrübələrimizdən genəltmə edərək ümumi bir qənaətə gəlirik.

Genəltmənin düzgün aparılması olduqca vacibdir, çünki səhv genəltmələr yanlış nəticələrə və qərarsızlığa səbəb ola bilər. Genəltmə zamanı nümunənin kifayət qədər geniş və reprezentativ olması, həmçinin genəltmənin əhatə etdiyi faktorların diqqətlə nəzərə alınması lazımdır. Çünki kiçik və ya seçilmiş bir nümunədən edilən genəltmənin ümumi əhaliyə şamil edilməsi səhvə yol aça bilər. Məlumatların obyektiv və etibarlı olması da genəltmənin düzgünlüyünü təmin etmək üçün əsas şərtdir.

Qısacası, genəltmə, müşahidələrə əsaslanaraq ümumi nəticələr çıxarmaq və qanunauyğunluqlar müəyyənləşdirmək üçün istifadə olunan məntiqi bir prosesdir. Bu proses həm elmi kəşflərdə, həm də gündəlik həyatımızda vacib rol oynayır, ancaq düzgün və diqqətlə aparılması olduqca əhəmiyyətlidir.