Xaşxaş (Papaver somniferum) – Papaveraceae fəsiləsinə aid, bir illik ot bitkisidir. Qədim zamanlardan bəri insanlar tərəfindən becərilən xaşxaş, özünün gözəl, iri çiçəkləri ilə yanaşı, tərkibindəki aktiv maddələrlə də diqqət çəkir. Çiçəkləri müxtəlif rənglərdə, ağ, çəhrayı, qırmızı və ya bənövşəyi ola bilər. Bitkinin toxumları kiçik, qara və ya boz rəngdədir və qida məqsədləri üçün istifadə olunur, həmçinin xaşxaş yağı istehsalında əhəmiyyətli rol oynayır.
Xaşxaşın ən maraqlı xüsusiyyəti isə onun süd şirəsidir (opium). Bu süd şirəsi, bitkinin qabıq hissəsinin yaralandıqda ifraz etdiyi yapışqan, ağ rəngli bir mayedir. Tarixən opium, güclü ağrıkəsici və narkotik təsiri səbəbi ilə geniş yayılmışdı. Ancaq opiumun tərkibindəki alkaloidlər, xüsusən də morfin, kodein və papaverin, asılılıq yaradan maddələrdir və onların istifadəsi ciddi nəzarət altında olmalıdır. Bu səbəbdən, xaşxaşın əkinçiliyi və opium istehsalı bir çox ölkədə qadağandır və ya ciddi qaydalara tabedir.
Qeyd etmək vacibdir ki, xaşxaş toxumlarının özü, opiumdan fərqli olaraq, təhlükəsiz hesab olunur və müxtəlif yeməklərdə, çörəklərdə, şirniyyatlarda və sair məhsulların istehsalında istifadə olunur. Lakin, toxumların da iz miqdarında alkaloidlər ehtiva etdiyi nəzərə alınmalıdır.
Beləliklə, xaşxaş həm gözəl bir bəzək bitkisi, həm də tarixən müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunan, əhəmiyyətli bir bitkidir. Ancaq onun müalicəvi və narkotik təsirləri səbəbi ilə istifadəsi diqqət və ehtiyat tələb edir.