Xe (Xə): Azərbaycan əlifbasının 29-cu hərfi olan "Xə" (Xe) həm bir hərf, həm də bu hərflə təmsil olunan səsdir. Səs olaraq, "x" səsi bir sürtünmə samitidir, yəni hava axını dilin arxa hissəsinin yumşaq damağa toxunması nəticəsində əmələ gəlir. Bu səsin əmələ gəlməsində səs tellərinin titrəməsi müşahidə olunmur, buna görə də o, kar samit sayılır. "Xə"nin səslənməsi dilin arxa hissəsinin yumşaq damağa yaxınlaşması ilə, həmçinin dodaqların bir qədər yuvarlanması ilə müşayiət olunur.
Əlifbanın sonuncu hərflərindən biri olmasına baxmayaraq, "Xə" hərfi Azərbaycan dilində olduqca geniş yayılmış və tez-tez istifadə olunan bir hərflərdəndir. Bir çox sözlərin tərkibində rast gəlinir və sözün mənasını dəyişmək, ya da ona yeni bir çalar vermək qabiliyyətinə malikdir. Misal üçün, "xalça", "xəmir", "xəzər", "xəyal", "xəbər" kimi sözlər onun istifadəsinin genişliyini göstərir.
Tarixi baxımdan, "Xə" hərfinin yazısı və səslənməsi əsrlər boyu müxtəlif dillərdə dəyişikliklərə məruz qalıb. Müasir Azərbaycan əlifbasında istifadə olunan forması, kökləri qədim türk yazı sistemlərinə və əlifbalarına gedib çıxır. Qrafik olaraq "X" hərfinin Latın əlifbasından götürülməsi ilə yanaşı, səs strukturu türk dillərinin fonetik xüsusiyyətlərini əks etdirir. Maraqlıdır ki, "X" hərfinin bəzi qonşu dillərdə eyni səsi, bəzi dillərdə isə fərqli səsləri ifadə etməsi müşahidə olunur.
Nəticə etibarilə, "Xə" hərfi sadəcə bir hərf deyil, Azərbaycan dilinin zəngin fonetik sisteminin vacib bir elementi, onun tarixi inkişafını əks etdirən bir simvoldur. Həm yazıda, həm də danışıqda özünəməxsus yeri və əhəmiyyəti vardır.