Xəlifə (ərəbcə خليفة - xalifa, "vəkillik edən", "varis") termini İslam tarixində çox mühüm bir yeri tutur və bir çox mənaları ehtiva edir. Ən geniş mənada, xəlifə Məhəmməd peyğəmbərin vəfatından sonra İslam ümmətinin lideri və dini rəhbəri sayılan şəxsdir. Lakin tarix boyu xəlifəlik müxtəlif formada və müxtəlif siyasi sistemlərlə birləşərək, dəyişən səlahiyyətlərə malik olub.
İlk dörd xəlifənin (Əbu Bəkr, Ömər, Osman və Əli) dövrü "Rəşidun Xəlifəliyi" (Rəşadlı Xəlifələr dövrü) adlanır və bu dövrdə xəlifəliyin səlahiyyətləri əsasən dini liderliklə məhdudlaşmış, siyasi qərarlar icma (ümumi rəy) əsasında qəbul edilmişdir. Bu dövr İslam tarixində ədalət və əmin-amanlığın hökm sürdüyü bir dövr kimi qəbul edilir.
Lakin sonrakı dövrlərdə xəlifəlik daha çox siyasi bir vəzifəyə çevrilmiş, xəlifələr geniş ərazilərə hakim olan güclü imperiyaların başçısı olmuşlar. Abbasilər, Əməvilər kimi sülalələr uzun illər xəlifəlik edərək, İslam dünyasında böyük imperiyalar qurmuşlar. Bu imperiyaların genişliyi və mürəkkəbliyi nəticəsində xəlifənin səlahiyyətləri genişlənmiş, dini liderliklə yanaşı, hərbi, siyasi və inzibati məsələlərdə də söz sahibi olmuşdur.
Müxtəlif İslam məzhəbləri xəlifənin səlahiyyətləri və seçilmə üsulları barədə fərqli fikirlərə malikdirlər. Bəzi məzhəblər xəlifənin seçilməsinin icmanın razılığı ilə olmasını, digərləri isə irsiyyət yolu ilə keçməsini qəbul edirlər. Bu fikir ayrılıqları tarix boyu müxtəlif münaqişələrə səbəb olmuşdur.
Müasir dövrdə xəlifəlik institutu öz əhəmiyyətini qismən itirmişdir. Lakin bəzi qruplar hələ də xəlifəliyə inanır və bu ideologiyanı siyasi hərəkatlarında istifadə edirlər. Xəlifəlik anlayışının tarixi və siyasi təkamülünü öyrənmək İslam tarixini və siyasi düşüncəsini daha yaxşı başa düşmək üçün çox əhəmiyyətlidir.