Xərac (ər. خراج - xarāğ) sözü əsasən vergi və ya bac mənasında işlənir. Ancaq sadəcə "vergi" deməklə mənasının tamlığını əks etdirmək mümkün deyil. Çünki tarixi kontekstdə xərac, sadə vergi sistemindən daha mürəkkəb və çox vaxt ədalətsiz bir maliyyə yükünü ifadə edirdi.
İslam öncəsi və İslam dövrü fars və ərəb imperiyalarında, xərac fəth edilmiş ərazilərdən toplanan, qalib tərəfə (xilafət və ya imperiya) verilən müəyyən bir məbləğdə pul və ya əşya olaraq təyin edilirdi. Bu, sadəcə dövlət büdcəsini doldurmaqdan daha çox, fəth olunmuş əhalinin tabeliyini və qalibin üstünlüyünü simvolizə edirdi. Xəracın miqdarı və ödəniş forması fəth edilmiş ərazinin iqtisadi imkanlarına, əhalinin sayına və hakimin qərarına görə dəyişirdi.
Koroğlu dastanından və Şah Abbas misalından da göründüyü kimi, xərac müəyyən bir müddət (məsələn, yeddillik və ya üçillik) üçün toplanırdı. Bu, verginin davamlılığını və dövlətin maliyyə ehtiyaclarını qarşılamaq üçün nəzərdə tutulduğunu göstərir. Lakin, xəracın toplanması həmişə hamar keçmir, ədalətsizliyə və xalqın istismarına səbəb ola bilirdi. Xəracın məcburi və zorla toplanması isyanlara və üsyanlara yol aça bilərdi.
Beləliklə, xərac sadəcə bir vergi növü deyil, tarixi-siyasi kontekstdə əhəmiyyətli bir termindir. O, fəth, tabeçilik, iqtisadi istismar və sosial ədalətsizlik kimi mürəkkəb anlayışlarla sıx bağlıdır. Bu gün də "xərac" sözü bəzən ədalətsiz vergiləndirmə və ya istismara işarə etmək üçün metaforik olaraq işlədilə bilər.