Xəşəm (lat. Rutilus frisii) Azərbaycanın şirin sularında geniş yayılmış, yüksək qida dəyərinə malik, yeyilən bir balıq növüdür. Xəşəm balığı, bəzən “xəşəm çapaq” adlandırılmaqla da tanınır və Xəzər dənizinin hövzəsinə aid olan çay və göllərdə yaşayır. Bu balığın əsasən bədəninin uzunsov və yanlardan bir qədər yastılaşmış forması vardır. Rəngi yaşayış mühitinə uyğun olaraq dəyişə bilsə də, ümumiyyətlə arxa tərəfi tünd yaşıl və ya qəhvəyi, yanları gümüşü-sarı, qarnı isə ağ rəngdə olur. Xəşəm balığının əti dadlı və qidalıdır, buna görə də Azərbaycan mətbəxində müxtəlif şəkildə bişirilib yeyilir.
Xəşəmin, sözügedən şeir parçasında da ifadə olunduğu kimi (“Çapaqdan, xəşəmdən, qızıl balıqdan…”), digər balıq növləri ilə birlikdə adı çəkilməsi onun yaygınlığına və məşhurluğuna işarədir. “İldırım qeyzini sel-sel axıdan…” misrası isə şirin su hövzələrindəki bol suyun, həyatın və xəşəmin mövcudluğunun əlaməti olaraq oxunabilər. Balığın sürülər halında yaşadığı və çoxalmasının suyun bol olduğu dövrlərdə daha intensiv olduğu nəzərə alınarsa, bu təsvir daha da mənalı görünər. Beləliklə, şeir parçası vasitəsilə xəşəmin həm təbii mühitdəki əhəmiyyəti, həm də mədəniyyətimizdəki yeri ifadə olunur.
Xəşəmin bioloji xüsusiyyətləri, yaşayış arealı, çoxalma dövrü və əhaliyə təsiri barədə daha ətraflı məlumatlar ihtioloji araşdırmalarla əldə edilə bilər. Lakin, bu qısa izahlı mətn vasitəsilə həm balığın bioloji xüsusiyyətlərini, həm də mədəni və ədəbi kontekstini qısaca əks etdirməyə çalışdıq.