Xınalatma sözü "xınalatmaq" fellərinin məsdər formasıdır və əsasən Azərbaycan dilində istifadə olunur. "Xınalatmaq" həm xına bitkisinin yapraqlarından hazırlanmış boyalar ilə bədəni rəngləmək, həm də bu prosesin özünü ifadə edir. Beləliklə, xınalatma sadəcə bir rəngləmə üsulu deyil, tarixi, mədəni və estetik dəyərləri özündə cəmləşdirən bir ənənədir.
Xınalatmanın kökləri qədim zamanlara gedib çıxır. Qədim Misir, Hindistan, İran və digər Şərq ölkələrində qadınlar əsrlər boyu xına ilə əllərini və ayaqlarını bəzəyiblər. Bu, sadəcə gözəllik məsələsi deyildi, həm də müəyyən mərasimlərin, bayramların və ya mühüm hadisələrin simvolu idi. Məsələn, toy mərasimlərində gəlinin əllərinə və ayaqlarına xına çəkilməsi xoşbəxtlik və bərəkət rəmzi kimi qəbul edilirdi.
Azərbaycanda da xınalatma geniş yayılmış və özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir. Hər bölgənin xınalatma üsulu və naxışları fərqlənir. Bəzi bölgələrdə sadə naxışlar üstünlük təşkil edirsə, digər bölgələrdə daha mürəkkəb və incə işlənmiş naxışlar tətbiq olunur. Bu naxışlar həmçinin müəyyən simvolizmi əks etdirə bilir: həyat ağacı, günəş, ulduzlar, çiçəklər və s. Bu naxışların təfərrüatı və mənası nəsildən-nəsilə ötürülən sirlər kimi qorunub saxlanılıb.
Müasir dövrdə xınalatma yenidən öz populyarlığını qazanmaqdadır. Qədim ənənələrlə yanaşı, yeni üslub və naxışlar da tətbiq olunur. Xınalatma indi sadəcə bir ənənəvi adət deyil, həm də bədii yaradıcılığın bir növü kimi qəbul edilir. Peşəkar xına rəssamları öz əsərləri ilə incəsənətin bu gözəl növünü inkişaf etdirirlər.