Xınalatmaq (f.): Bu fellər, əsasən qadınlara aid olan bir ənənəvi prosesi, xına qoyma əməliyyatını ifadə edir. Xına, ənənəvi olaraq toy mərasimləri, bayramlar və digər xüsusi günlərdə bədənin müxtəlif yerlərinə, xüsusən əllərə və ayaqlara qoyulur. Xınalatmaq sözü, sadəcə xına sürtmək hərəkətindən daha çox, bu mərasimin bütün təfərrüatlarını, hazırlanma prosesini və qoyma texnikasını əhatə edir.
Sözün mənası sadəcə "xına qoydurmaq" və ya "xına yaxdırmaq"dan daha genişdir. Bu, qadınların gözəlliyini, şənliyini və bayram ab-havasını vurğulayan bir rituallı əməliyyatdır. Xına qoyulması həm də müəyyən ənənələrə və sosial adətlərə əməl edilməsini göstərir. Misal üçün, gəlinin xınalatma mərasimi, evlilik prosesinin vacib bir hissəsidir və xına naxışları həm də müəyyən rəmzləri daşıyır.
Ayağını xınalatmaq və ya barmaqlarını xınalatmaq kimi ifadələr xına qoyulan bədənin konkret hissələrini qeyd edir. "Saçlarını xınalatmış" ifadəsi isə daha az yayılmış olsa da, saç rəngini xına vasitəsilə qırmızıya çevirmək mənasını verir. Bu, xınalatmağın yalnız əl və ayaqlara deyil, digər bədən hissələrinə də tətbiq edilə biləcəyini göstərir.
Ümumiyyətlə, "xınalatmaq" sözü sadə bir hərəkəti deyil, zəngin mədəni və sosial məna daşıyan, qadınların gözəlliyini və xüsusi günləri qeyd etmək üçün istifadə olunan bir prosesi təsvir edir. Bu, yalnız bir fell deyil, həm də bir ənənə, bir mədəniyyət mirasının təcəssümüdür.