Xüsusiləşmə

Xüsusiləşmə sözü iki əsas mənada işlənir:

1. Proses kimi xüsusiləşmə: Bu mənada xüsusiləşmə, "xüsusiləşmək" felindən törəmiş bir isimdir və müəyyən bir şeyin və ya hadisənin xüsusi bir forma və ya vəziyyətə keçməsi prosesini ifadə edir. Bu proses, əsasən, fərqləndirmə, ixtisaslaşma və ya özünəməxsuslaşma ilə əlaqədardır. Məsələn, bir hüceyrənin xüsusi bir funksiya yerinə yetirmək üçün xüsusiləşməsi, bir zavodun müəyyən bir məhsul istehsalına ixtisaslaşması və ya bir cəmiyyətin müəyyən bir sosial quruluşa uyğunlaşması xüsusiləşmənin nümunələridir. Bu proses zamanla baş verə bilər və təkamül, inkişaf və ya təkmilləşmə ilə əlaqəli ola bilər. Xüsusiləşmə, həmçinin, daha geniş bir anlayışdan daha dar, daha spesifik bir anlayışa doğru hərəkəti də ifadə edə bilər.

2. Qrammatika baxımından xüsusiləşmə: Qrammatika sahəsində xüsusiləşmə, cümlə üzvlərinin nitq zamanı intonasiya və vurğu vasitəsilə digərlərindən fərqləndirilməsini ifadə edir. Bu, danışanın fikrini daha aydın və dəqiq çatdırmaq, müəyyən bir cümlə üzvünə daha çox önəm vermək məqsədi daşıyır. Məsələn, "Mən bu kitabı oxudum" cümləsində "bu" sözünün vurğulanması, digər kitabları deyil, məhz həmin kitabı oxunduğunu bildirir. Bu vurğu vasitəsilə məna dəqiqləşdirilir və cümlənin kontekstdə daha aydın başa düşülməsini təmin edir. Xüsusiləşmə bu halda, nitqin prozodik xüsusiyyətlərindən istifadə etməklə, dilin ifadə imkanlarının zənginləşməsinə xidmət edir. Bu, sadəcə səs tonu deyil, həm də sözün uzunluğu, yüksəkliyi və digər fonetik xüsusiyyətlərindən asılıdır.