İskitlər (Skiflər): Qədim zamanlarda Avrasiyanın geniş ərazilərində yaşamış köçəri tayfalar birliyidir. "İskitlər" və "Skiflər" adları müxtəlif dillərdə eyni xalqa aid olsa da, onların mənşəyi və dəqiq etimologiyası hələ də mübahisəlidir. Tarixçilər tərəfindən qəbul edilən ümumi fikir onların eramızdan əvvəl I minilliyin əvvəllərindən başlayaraq Qara dəniz şimalından Orta Asiyaya qədər uzanan ərazilərdə məskunlaşdıqlarıdır. Yunan və Roma mənbələrində tez-tez adı çəkilən İskitlər, zəngin mədəniyyətləri, atçılıq bacarıqları, silah istehsalı və əsasən köçəri həyat tərzi ilə seçiliblər.
Onların həyat tərzini əks etdirən arxeoloji tapıntılar, qədim qəbiristanlıqlar və əşyalar, eləcə də müxtəlif yazılı mənbələr, İskitlərin sosial quruluşu, dini inancları və hərbi qabiliyyətləri haqqında dəyərli məlumatlar verir. Müxtəlif tayfaların birliyindən ibarət olan İskitlər, mərkəzləşmiş bir dövlət quruluşuna malik deyildilər. Onların ictimai quruluşunda sərkərdələr əhəmiyyətli rol oynayırdı. Çopo’nun ifadə etdiyi kimi, “sərkərdəsiz İskitlər qoyun sürüsü kimidir” ifadəsi bu həqiqəti vurğulayır. Sərkərdənin olmaması birliyin dağılmasına, qarışıqlığa və nəticədə zəifləməsinə səbəb olurdu.
İskit mədəniyyəti özünəməxsus sənət əsərləri, xüsusilə də metal işləmə üzrə ustalıqları ilə tanınır. Onların hazırladıqları qızıl əşyalar, silahlar, bəzək əşyaları həm gözəllikləri, həm də mürəkkəb texnikaları ilə diqqət çəkir. Bu əsərlərin bir çoxu bu gün dünyanın müxtəlif muzeylərində saxlanılır və İskit mədəniyyətinin zənginliyini əks etdirir. İskitlər haqqında tədqiqatlar davam edir və yeni arxeoloji kəşflər bu qədim xalq haqqında daha çox məlumat əldə etməyə imkan verir.
Yekun olaraq, İskitlər yalnız bir ad deyil, qədim tarixin səhifələrində öz izini qoymuş, zəngin bir mədəniyyətə, güclü hərbi qabiliyyətə və maraqlı sosial quruluşa malik bir xalqdır. Onların tarixi, mədəniyyəti və həyat tərzini öyrənmək, keçmişi daha yaxşı anlamaq və indiki zamanın daha aydın şəkildə qavranılması üçün əhəmiyyətlidir.