Kosmoqonik [yun. κοσμογονία (kosmogonia) - kainatın yaranması] sözü, kainatın mənşəyi və əmələ gəlməsi ilə bağlı olan hər şeyi əhatə edən geniş bir anlayışı ifadə edir. Sadəcə "kainatın əmələ gəlməsinə aid olan" deyə tərif etmək, bu zəngin mənanı tam əks etdirmir. Kosmoqonik, kainatın yaranması prosesinin özü ilə yanaşı, bu prosesi izah edən nəzəriyyələr, miflər, inanclar və fəlsəfi konsepsiyaları da əhatə edir.
Kosmoqonik nəzəriyyələr, kainatın necə və nədən yarandığını izah etməyə çalışan elmi modellərdir. Bu nəzəriyyələr, müşahidələrə, riyazi hesablamalara və fiziki qanunlara əsaslanır. Böyük partlama nəzəriyyəsi ən geniş qəbul edilən kosmoqonik nəzəriyyədir, lakin digər alternativ nəzəriyyələr də mövcuddur. Bu nəzəriyyələr arasındakı fərqlər, kainatın əvvəlki vəziyyəti, onun genişlənmə sürəti və təkamülünün gələcək taleyi kimi məsələlərdə özünü göstərir.
Lakin kosmoqoniyanın mənası yalnız elmi nəzəriyyələrlə məhdudlaşmır. Müxtəlif mədəniyyətlərin mif və əfsanələrində də kainatın yaranması haqqında özünəməxsus kosmoqonik hekayələr mövcuddur. Bu hekayələr, hər mədəniyyətin özünəməxsus dünya görüşünü, dəyərlərini və inanclarını əks etdirir. Məsələn, qədim yunan mifologiyasında kainatın yaranması haqqında, və ya qədim şumerlərin, hinduların və digər xalqların kosmoqonik əfsanələri bu mövzunun müxtəlif mədəniyyətlərdə necə təfsir olunduğunu göstərir.
Beləliklə, "kosmoqonik" sözü elmi, fəlsəfi və dini düşüncələri bir araya gətirərək, insanın kainatın mənşəyi və təkamülü haqqında olan əbədi suallarını araşdıran geniş bir konteksti ifadə edir. Bu, sadəcə bir termin deyil, insan düşüncə tarixinin və kainatı anlama səylərinin ayrılmaz bir hissəsidir.