Külmə (külü+mə): Azərbaycan dilinin zəngin leksikasında özünəməxsus yeri olan, əsasən də kənd təsərrüfatı ilə bağlı olan bir sözdür. Ən sadə tərifi ilə külmə, yaş baramanı sıxıb qurutmaq üçün istifadə olunan bir çəndir. Lakin bu tərif sözün həqiqi mənasını tam əhatə etmir.
Külmənin əsas funksiyası baramanın, yəni taxıl saplarının, bitki qalıqlarının və digər kənd təsərrüfatı məhsullarının qurutulmasıdır. Bu qurutma prosesi sadəcə suyun buxarlanması ilə bitmir; külmənin xüsusi quruluşu sayəsində baraman sıxılır, havanın sərbəst hərəkəti təmin edilir və beləliklə də qurutma prosesi sürətlənir, çürümənin qarşısı alınır. Bu, külmənin kənd təsərrüfatı üsullarında əhəmiyyətini daha da aydınlaşdırır.
Külmənin formasının və ölçülərinin müxtəlif ola bilməsi də diqqət çəkir. Hər bölgənin özünəməxsus külmə tipləri mövcuddur və bu, həm materialların seçilməsindən, həm də yerli iqlim və kənd təsərrüfatı ənənələrindən asılıdır. Bəzi külmələr sadəcə ağacdan düzəldilir, bəziləri isə daha mürəkkəb quruluşa malikdir. Materialların seçilməsində dayanıklılıq və hava keçirmə qabiliyyəti önəmli amillərdir.
Beləliklə, külmə sadəcə bir çən deyil, əsrlər boyu formalaşmış kənd təsərrüfatı mədəniyyətinin və təcrübəsinin təcəssümüdür. O, sade görünüşünün arxasında təbiətin qanunlarını dərk etmək və onu öz xeyrinə yönəltmək bacarığını əks etdirir. Külmənin mövcudluğu, Azərbaycanın kənd həyatının tarixi və mədəniyyətinə dair qiymətli məlumatlar verir.