Məqsədsiz (məqsəd + siz): sifət. Heç bir məqsəd, niyyət və ya plan olmadan, istənilən bir nəticəyə yönəlmədən həyata keçirilən və ya mövcud olanı ifadə edir. Bu, həm bir fəaliyyətin, həm də bir həyat tərzinin təsviri üçün istifadə oluna bilər. Mənşəcə “məqsəd” sözünün “siz” (mənsubiyyət bildirən əlavə) şəkilçisi ilə birləşməsindən əmələ gəlib. “Məqsədsiz” sözü, fəaliyyətin və ya həyatın mənasız, boş və faydasız olduğunu ifadə edir, lakin bu, mütləq mənfi bir kontekstdə işlənməli demək deyil. Məsələn, “məqsədsiz gəzinti” ifadəsi, hər hansı bir məhsula yönəlmədən təbiətlə bir olmaq istəyini, “məqsədsiz həyat” ifadəsi isə məsuliyyətsiz və ya həyatda konkret bir yol seçməmiş bir insanın vəziyyətini təsvir edə bilər.
Mənaların nüansları: “Məqsədsiz” sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq müxtəlif çalarlar əldə edə bilər. Mənfi mənada, hədəfsizliyi, boşluğu və mənasızlığı vurğulayır. Lakin bəzən, xüsusilə “məqsədsiz gəzinti” kimi ifadələrdə, müəyyən bir istirahət və rahatlıq halını ifadə edə bilər; sadəcə olaraq, müəyyən bir nəticəyə yönəlmədən, anın zövqü üçün edilən fəaliyyət deməkdir. Bu baxımdan, “məqsədsiz” sözü, “sərbəst”, “özbaşına”, “təsadüfi” kimi sözlərlə sinonim kimi qəbul edilə bilər, lakin bu sözlərin ifadə etdikləri mənalar arasında incə fərqlər mövcuddur. “Məqsədsiz” daha çox hədəfsizlik və planlaşdırılmamanın vurğulanmasına xidmət edir.
Zərf mənasında işlənməsi: “Məqsədsiz” sözü, bəzi hallarda zərf kimi də işlənə bilər. Məsələn, “O, məqsədsiz gəzirdi” cümləsində “məqsədsiz” sözü, “gəzirdi” fellə bağlı bir əlavə kimi, hərəkətin mahiyyətini izah edərək, onun məqsədsizliyini bildirir. Bu halda, zərf kimi işlənməsi, feli daha dəqiq və dolğun şəkildə təsvir etməyə imkan verir.
Misallar:
- Məqsədsiz səyahətlər həyatına davam edirdi.
- Məqsədsiz olaraq küçələrdə gəzməyi çox sevirdi.
- Onun məqsədsiz həyatı, onu ruhdan salmışdı.
- İşlər məqsədsiz bir şəkildə davam edirdi.