Məntiqsizlik (ərəbcə məntiq sözündən) - məntiqin qanunlarına, prinsiplərinə və normalarına uyğun gəlməyən, onlardan kənarda qalan, əqli ardıcıllıq və əlaqənin olmaması ilə səciyyələnən bir vəziyyət və ya hadisədir. Məntiqsizliyin əsas xüsusiyyəti əqli əlaqələrin olmaması və ya pozulmasıdır; nəticənin səbəblə əlaqəsinin olmaması, mühakimələrin qeyri-dəqiqliyi, müxtəlif fikirlər arasında ziddiyyətlərin olması, əsaslandırılmamış iddialar və s. Məntiqsizlik həm fərdi düşüncədə, həm də kollektiv müzakirələrdə, elmi araşdırmalarda, hətta gündəlik danışıqlarda özünü göstərə bilər.
Məntiqsizlik müxtəlif səviyyələrdə təzahür edə bilər:
- Formal məntiqsizlik: Məntiqi əməliyyatların, deduktiv və ya induktiv mühakimələrin qanunlarının pozulması. Məsələn, yanlış əsasnamələr üzərində qurulmuş bir nəticə.
- Məzmun məntiqsizliyi: Fikir və mühakimələrin məzmununun məntiqi ardıcıllığının, əlaqəsinin olmaması. Məsələn, əlaqəsiz fikirlərin ardıcıl şəkildə ifadə olunması, bir-birini təkzib edən iddiaların irəli sürülməsi.
- Praktik məntiqsizlik: Fəaliyyətlərin və hərəkətlərin məqsədəuyğun olmaması, nəticəyə aparmayan hərəkətlərin edilməsi. Məsələn, məqsədə çatmaq üçün səmərəsiz yolların seçilməsi.
Məntiqsizliyin əlamətləri arasında zidd fikirlərin bir arada olması, əsaslandırılmamış iddiaların irəli sürülməsi, dəlillərin olmaması və ya dəlillərin nəticə ilə uyğunsuzluğu, qeyri-müəyyən ifadələr, dolama ifadələr, sübutların olmaması və s. göstərmək olar. Danışıqda məntiqsizlik, söhbətin anlaşılmaz, qarışıq və mənasız olmasına səbəb olur.
Sinonimləri: Qeyri-məntiqilik, absurdluq, sözsüzlük, mənasızlıq (mənasızlıq bəzən daha geniş məna daşıyır).
Antonomləri: Məntiqlilik, ardıcıllıq, əqlilik.
Misallar: