Mir sözü farsca əsilli olub, ərəb dilindəki "əmir" sözündən törəmişdir. "Əmir" sözünün əsl mənası "əmr edən", "hökm edən", "rəhbər" deməkdir. Bu etimoloji mənşəyə əsasən, "mir" sözü də əsasən rəhbərlik, hakimiyyət və üstünlük ifadə edir. Lakin, tarixi kontekstdə və dilin inkişafı boyunca, mənası müxtəlif çalarlar qazanmışdır.
Tarixi mənbələrə əsasən, "mir" sözü qədim dövrlərdən bəri Azərbaycan türkcəsində geniş istifadə olunmuşdur. Həm də müxtəlif sosial təbəqələrin rəhbərlərinə, xüsusən də tayfa və qəbilə başçılarına, eləcə də feodal əyanlarına aid edilmişdir. Beləliklə, "mir" sözü "rəis", "başçı", "ağalıq edən", "hökmran" kimi mənaları əhatə edir.
Müasir Azərbaycan dilində isə "mir" sözü əsasən tarixi kontekstdə işlədilir. Mütləq hökmranlıq mənasında deyil, daha çox hörmət və nüfuz sahibi olan şəxsi ifadə etmək üçün istifadə olunur. Məsələn, "kənd miri", "tayfa miri" kimi ifadələr keçmişdə kənd və ya tayfanın rəhbərinə verilən ünvana işarə edir. Bununla yanaşı, "mir" sözü həm də poetik üslubda, şairanə bir ifadə olaraq istifadə edilə bilər, məsələn, "qəlb miri", "sevgi miri" kimi.
Cümlə içərisində istifadəsinə misallar:
- O, bütün kəndin hörmətli miri idi. (burada "mir" kənd rəhbəri mənasında işlənir)
- Sultanımızdır mirimiz (burada "mir" hökmdar, sultan mənasında işlənir, biraz köhnəlmiş və üslubi bir ifadədir)
- Qəlbimizin miri sensən. (burada "mir" məhəbbət və hörmət ifadə edən metaforik bir ifadədir)
Yekun olaraq, "mir" sözünün mənası tarixi kontekstdən və istifadə olunduğu cümlədən asılı olaraq dəyişə bilir. Lakin əsas mənası həmişə rəhbərlik, nüfuz və hörmətlə bağlıdır.