Müstəsnalıq sözü Azərbaycan dilində geniş mənada istifadə olunan bir termindir və əsasən bir hadisənin, obyektin və ya şəxsin digərlərindən fərqlənməsini, fərqli, müstəsna xüsusiyyətlərə malik olmasını bildirir. Əsas mənası "istisna təşkil etmək" olsa da, kontekstdən asılı olaraq daha zəngin bir məna daşıyır.
Etimoloji baxımdan "müstəsna" sözünün kökü "istisna" sözündəndir. "İstisna" ərəb mənşəli söz olub, "çıxarmaq", "ayırmaq" mənalarını verir. "Müstəsna" isə bu əsas mənanı daha gücləndirir və bir şeyin digərlərindən fərqliliyini, seçkiliyini ifadə edir. Bu fərqlilik müsbət və ya mənfi, üstünlük və ya çatışmazlıq kimi təzahür edə bilər.
Müstəsnalıq, bir hadisənin baş vermə ehtimalının azlığını, nadirliyini də ifadə edə bilər. Məsələn, "şəraitin müstəsnalığı" ifadəsi, həmin şəraitin adi vəziyyətdən kənarda, qeyri-adi və nadir olduğunu göstərir.
Sözün işlənməsinə bir neçə nümunə:
- Onun müstəsnalıq dərəcəsi elmi aləmdə belə təəccüb doğururdu. (Burada müstəsnalıq, şəxsin nadir bacarıqlarına, üstünlüklərinə işarə edir.)
- Bu hadisənin baş verməsi, şəraitin müstəsnalığı ilə izah olunur. (Burada müstəsnalıq, hadisənin nadir baş vermə ehtimalını vurğulayır.)
- Onun rəsm əsərlərindəki müstəsnalıq, fərdi üslubunun aydın göstəricisidir. (Burada müstəsnalıq, əsərlərin digərlərindən fərqliliyinə, orijinallığına işarə edir.)
- Bu qərar, qəbul edilmiş qaydalardan bir müstəsnalıqdır. (Bu nümunədə müstəsnalıq, qaydalardan istisna edilməni ifadə edir.)
Yekun olaraq, "müstəsnalıq" sözü sadəcə "istisna" mənasını verməklə kifayətlənmir. O, bir şeyin digərlərindən keyfiyyət, kəmiyyət və ya ehtimal baxımından fərqlənməsini, seçkiliyini və ya nadirliyini ifadə edən daha geniş və çoxcəhətli bir anlayışı əhatə edir.