Nağah (nagahanilik) sözü Azərbaycan dilində geniş yayılmış bir söz olub, əsasən hadisələrin gözlənilməz, birdən-birə baş verməsini ifadə edir. Lüğətlərdə "gözlənilməzlik, naqafillik, ansızlıq" kimi təriflənsə də, mənasını daha geniş və dəqiq şəkildə izah etmək mümkündür. Nağah, hadisənin zamanda və məkanda qəflətən, əvvəlcədən heç bir əlamət və ya göstərici olmadan baş verməsini bildirir. Bu gözlənilməzlik həm müsbət, həm də mənfi kontekstdə istifadə oluna bilər. Məsələn, nağah bir qonağın gəlməsi sevinc hissi yarada bildiyi kimi, nağah baş verən bir qəza da qorxu və narahatlığa səbəb ola bilər.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "nağah" "na-" və "ğah" morfemlərindən təşkil olunmuşdur. "Na-" infiksinin tərkibindəki məna, həmçinin "naqafillik" sözündə də olduğu kimi, qəflətlilik, birdən-birəlik mənasını verir. "Ğah" morfeminin dəqiq etimologiyası mübahisəlidir, lakin ehtimal ki, səs təqlidi əsaslıdır və birdən-birə baş verən bir hadisənin səs-küyünü, təsirini ifadə edə bilər. Bu səbəbdən "nağah" sözü sadəcə hadisənin qəflətli baş verməsini deyil, həm də onun təsirini, insanlara göstərdiyi təəccüb və ya şok effekti kimi mənaları da özündə əks etdirir.
Cümlədə necə işləndiyinə dair nümunələr:
- Nağah yağış yağmağa başladı.
- Nağah qapı döyüldü.
- Nağah onu gördüm və çox təəccübləndim.
- Nağah baş verən hadisə hamını sarsıtdı.
- Nağah yad bir səs eşitdim.
Göründüyü kimi, "nağah" sözü müxtəlif kontekstlərdə fərqli mənalar ifadə edə bilər, lakin əsas mənası hər zaman hadisənin gözlənilməz və qəflətən baş verməsidir. Bu sözün sinonimləri arasında "birdən-birə", "qəflətən", "ansızın", "birdən", "sürpriz" kimi sözlər göstərilə bilər, lakin hər biri özünəməxsus incə məna fərqlərinə malikdir. "Nağah" sözü isə bu mənaların hamısını özündə birləşdirərək, hadisənin həm zamansal, həm də emosional tərəfini daha dolğun şəkildə əks etdirir.