Nahiyə sözü ərəb mənşəlidir və tarixi-inzibati ərazi vahidi mənasını verir. Lüğətlərdə verilən “qəza tərkibinə daxil olan inzibati-ərazi vahidi; rayon” tərifi qısadır və tarixi kontekstdən tam mənzərəni əks etdirmir. Nahiyənin mənasını daha geniş və dəqiq şəkildə izah etmək üçün aşağıdakıları nəzərə almaq lazımdır:
1. Tarixi Kontekst: Nahiyə termini, əsasən, çar Rusiyası dövründə və 1917-ci il Oktyabr inqilabından sonrakı ilk illərdə Azərbaycanın inzibati-ərazi bölgüsündə geniş istifadə olunmuşdur. Bu dövrdə qəzalar daha böyük inzibati vahidlər idi və nahiyələr qəzaların tərkibinə daxil olan kiçik inzibati-ərazi bölmələri idi. Rayonların yaranması ilə yanaşı, nahiyə termini inzibati-ərazi vahidi kimi öz əhəmiyyətini itirdi və əsasən tarixi termin kimi qaldı.
2. İnzibati-Ərazi Strukturu: Nahiyənin konkret coğrafi sərhədləri və əhalisi müxtəlif dövrlərdə dəyişə bilirdi. Bu, həm də nahiyənin idarə olunma formasından və inzibati sistemin strukturundan asılı idi. Nahiyənin başında müxtəlif adlar altında (məsələn, nahiyə başçısı, nazir və s.) inzibati rəhbər vəzifəsini icra edən bir şəxs dayanardı.
3. Müasir İstifadəsi: Hal-hazırda "nahiyə" termini əsasən tarixi kontekstdə işlənir və müasir inzibati-ərazi vahidi olan rayonla sinonim kimi qəbul edilmir. Nahiyə sözü daha çox tarixi mətnlərdə, araşdırmalarda, ədəbi əsərlərdə qəza və rayonun tarixini əks etdirən kontekstlərə işarə etmək üçün istifadə olunur. Məsələn, “XIX əsrdə Şuşa qəzasının nahiyələri...” və ya "tarixi nahiyənin ərazisində..." kimi cümlələrdə rast gəlmək olar.
Qısacası, nahiyənin mənası sadəcə "rayon" deyil, daha çox tarixi bir inzibati-ərazi vahidi olaraq qəza daxilində yer alan daha kiçik bir ərazi bölməsidir və əsasən tarixi kontekstdə işlədilir.