Oksid (yun. ὀξύς - oxys - turş, iti + γεννάω - gennáō - doğuram, yaradıram) kimyada oksigenin digər elementlərlə birləşməsindən əmələ gələn birləşmələrə deyilir. Bu birləşmələrdə oksigen mənfi yüklü ion (anion) şəklində iştirak edir. Oksidlər iki əsas qrupa bölünür: turş oksidlər (anhidridlər) və əsasi oksidlər. Turş oksidlər su ilə reaksiyaya girib turşu əmələ gətirirlər, əsasi oksidlər isə su ilə reaksiyaya girib əsas əmələ gətirə bilərlər (bəzi hallarda reaksiya vermirlər). Amfoter oksidlər həm turşu, həm də əsas xassələri göstərə bilirlər. Oksidlərin kimyəvi formulları elementin simvolu ilə oksigenin simvolu (O) vasitəsilə yazılır və oksigenin valentliyini nəzərə almaq lazımdır (məsələn, FeO, Fe2O3, CO, CO2, SO2, SO3). Oksidlər təbiətdə geniş yayılmışdır və müxtəlif sənayelərdə, o cümlədən metalurji, kimya sənayesi və s. geniş tətbiq olunur. Onların əksəriyyəti qatı halda olur, lakin bəziləri qaz və maye halda da mövcuddur.
Oksid sözünün etimologiyası yunan dilindən gəlir. "Oxys" (ὀξύς) turş, iti mənasını verir, "gennáō" (γεννάω) isə "doğuram", "yaradıram" mənasını daşıyır. Bu, oksidlərin turşu əmələ gətirmək qabiliyyəti ilə əlaqədardır; bir çox turş oksid su ilə reaksiyaya girib müxtəlif turşular yaradır. Lakin bu, oksidlərin yalnız turşu xassəli olduğunu ifadə etmir; əsasi və amfoter oksidlər də mövcuddur.
Oksidlərin tərkibindən, xassələrindən asılı olaraq onlardan müxtəlif sahələrdə istifadə olunur. Məsələn, dəmir oksidləri (Fe2O3, Fe3O4) boyaq istehsalında, tikintidə, metalurgiyada, silikon oksid (SiO2) şüşə istehsalında, alüminium oksid (Al2O3) refrakter materialların hazırlanmasında tətbiq olunur. Kükürd oksidləri (SO2, SO3) isə sənayedə və ətraf mühitin çirklənməsində mühüm rol oynayır.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Dəmirin oksidləşməsi nəticəsində pas əmələ gəlir.
- Karbon dioksid bir turş oksiddir.
- Alüminium oksid amfoter xassələrə malikdir.
- Tədqiqatçılar yeni bir oksidin sintezini həyata keçirdilər.