Oyatmaq felinin Azərbaycan dilindəki mənası, lüğətlərdə verilən qısa izahdan daha geniş və dəqiq şəkildə aşağıdakı kimi təsvir edilə bilər:
Oyatmaq (f.): Bir kəsin və ya bir şeyin yuxu və ya sakitlik halından çıxmasına, fəallaşmasına, hərəkətə keçməsinə səbəb olmaq; durğuzmaq, oyanmaq vəziyyətinə gətirmək. Bu fəal hərəkət müxtəlif vasitələrlə - səs, toxunma, işıq, qoxu və ya digər stimullar vasitəsilə həyata keçə bilər. Həm insanlara, həm də canlılara, hətta metaforik mənada cansız əşyalara da aid edilə bilər.
Məna çalarları: Oyatmaq sözü müxtəlif kontekstlərdə müxtəlif məna çalarları daşıya bilər:
1. Fiziki oyatma: Yuxudan durğuzmaq, oyanmağa məcbur etmək (məsələn: "Səhər tezdən uşağı oyatmaq məcburiyyətində qaldım."). Bu mənada "oyandırmaq" sözü ilə sinonimdir.
2. Metaforik oyatma: Bilincin, duyğuların, marağın, fəaliyyətin artmasına səbəb olmaq; bir şeyi aktiv hala gətirmək (məsələn: "Bu xəbər onu dərin yuxusundan oyandırdı." və ya "Bu müəllim şagirdlərdə elmə marağı oyadı."). Bu mənada "canlandırmaq", "həyəcanlandırmaq", "ağıllandırmaq" kimi sözlərlə sinonim kimi işlənə bilər.
3. Mənəvi oyatma: Vicdanın, mənəviyyatın oyanmasına, dərkə çatmasına səbəb olmaq (məsələn: "Onun sözləri onun qəlbində mənəvi oyanma yaratdı.").
Etimalogiyası: "Oyatmaq" feli "oyanmaq" felindən törəmişdir və "oy-" kökündən əmələ gəlmişdir. Bu kök, ehtimal ki, hərəkətə gəlmə, fəallaşma mənasını əks etdirir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
• Səhər tezdən günəş şüaları onu yuxudan oyadı.
• Ana uşağını səssizcə oyadıb, məktəbə hazırladı.
• Bu hadisə onun içindəki mübariz ruhu oyadı.
• Yeni ideyalar onu yaradıcılığa oyadı.
• Müəllimin maraqlı dərsləri şagirdlərdə elmə marağı oyadı.