Öküz (Bos taurus): Erkək mal-qaranın, xüsusilə də iş üçün istifadə olunan yetkin fərdinin adıdır. Lüğətlərdə sadəcə "iş heyvanı kimi istifadə edilən buğa" kimi tərifi qısadır və sözün geniş məna çalarlarını əks etdirmir. Əslində öküz, təkcə iş heyvanı kimi deyil, həm də südlü heyvan kimi yetişdirilən inək cinsinin erkək fərdini, ət üçün yetişdirilən buğaların müəyyən yaşdan sonra (adətən cinsi yetkinliyə çatdıqdan sonra) qəbul edilən adıdır. Buğalardan fərqli olaraq, öküzlər ümumiyyətlə buynuzları kəsilmir və daha sakit, itaətkar təbiətə malik olurlar. Bu da onların iş heyvanı olaraq istifadəsinə səbəb olur.
Etimoloji baxımdan, "öküz" sözü Türk dillərindən gəlir və kökü qədim Türk dillərindəki "ök" (güclü, qüvvətli) və ya "ökü" (buğa) kimi sözlərlə bağlıdır. Sözün leksik mənası buğa olmasına baxmayaraq, kontekstdən asılı olaraq müxtəlif mənalarda işlənə bilər. Məsələn, "təpəl öküz" ifadəsi güclü, möhkəm öküzü, "öküzləri arabaya qoşmaq" ifadəsi isə öküzlərin iş heyvanı kimi istifadəsini bildirir.
Ədəbiyyatda "öküz" sözü müxtəlif metaforik mənalarda da işlənə bilər. Məsələn, "əzabkeş öküz" ifadəsi çətinliklərə dözən, ağır işləri görən insanı, "inadkar öküz" ifadəsi isə israrçı və inadkar insanı bildirə bilər. Verilmiş nümunədəki "Kiçik çobanlar öküzlərə minib, malları evə sarı qovurdular" cümləsi isə öküzlərin nəqliyyat vasitəsi kimi də istifadə edildiyini göstərir. Bu isə öküzün sadəcə iş heyvanı deyil, həm də bir növ minik heyvanı kimi qəbul edilməsini göstərir.
Qısacası, "öküz" sözü təkcə bir heyvan adı deyil, mədəniyyətimizin və tariximizin bir hissəsini təmsil edən, müxtəlif mənaları və kontekstləri özündə ehtiva edən zəngin bir leksik vahiddir.