Ölüm-dirim söz birləşməsi, Azərbaycan dilində həyati əhəmiyyət kəsb edən, təxirəsalınmaz, son dərəcə vacib və həlledici bir məsələni, vəziyyəti və ya hadisəni ifadə edir. Bu ifadə, konkret olaraq "ölüm" və "dirim" anlayışlarının qarşıdurmasını, həyat və ölüm arasında bir seçim və ya mübarizəni simvolizə edərək, məsələnin acil və vacibliyini vurğulayır. İfadənin işlədilməsində vəziyyətin ciddiliyi, nəticələrin ağır olması və tez həll tələb etməsi ön plana keçir.
Söz birləşməsinin leksik mənası "ölüm və dirim arasındakı seçim" kimi də izah edilə bilər. Ancaq bu, ifadənin əsl mahiyyətini tam əks etdirmir. Çünki "ölüm-dirim" həmişə birbaşa fiziki ölüm və həyat arasında seçim mənasında deyil, daha geniş kontekstdə - təhlükəli bir vəziyyət, ağır bir problem, həlledici bir qərar qarşısında qalmaq mənasında işlənir. Bu mənada, söz birləşməsi hiperbola ünsürünü də özündə əks etdirir; məsələnin əhəmiyyətini artırmaq və oxucunun diqqətini cəlb etmək üçün ifadənin həddən artıq güclü bir ifadə kimi işlədilməsi.
Misal üçün, "Bizim millət bu hadisələrin ölüm-dirim məsələsi olduğunu anlamır" cümləsində "ölüm-dirim" söz birləşməsi, milli təhlükəni, xalqın gələcəyini təhdid edən ciddi vəziyyəti vurğulamaq üçün işlənir. Bu mənada, fiziki ölüm təhlükəsi birbaşa ifadə edilməsə də, vəziyyətin ciddiyyəti və nəticələrin həyati əhəmiyyəti "ölüm-dirim" söz birləşməsi ilə çox təsirli şəkildə ifadə edilir. Başqa bir nümunə olaraq, "Bu layihənin uğuru bizim şirkət üçün ölüm-dirim məsələsidir" cümləsində isə, şirkətin varlığını təhdid edən bir vəziyyət obrazlı şəkildə təsvir edilir.
Qeyd edək ki, "ölüm-dirim" söz birləşməsi əsasən yüksək üslublu nitqdə və yazılı mətnlərdə işlənir. Gündəlik danışıq dilində daha az rast gəlinir. İfadənin daha yumşaq sinonimləri "çox vacib", "həlledici", "təxirəsalınmaz", "böyük əhəmiyyət kəsb edən" kimi ifadələr ola bilər.