Örtünmək sözü Azərbaycan dilində geniş işlədilən bir feldir və əsas mənası bir şeyin başqa bir şeylə örtülməsini, gizlədilməsini ifadə edir. Lüğətlərdə verilən "öz üzünü, yaxud üstünü bir şeylə örtmək" tərifi sözün mənasının yalnız bir tərəfini əks etdirir. Daha geniş və dəqiq şəkildə izah etmək üçün aşağıdakı nüansları nəzərə almaq lazımdır:
Mənşəyi: Sözün kökü türk dillərinə məxsusdur. "Ört-" morfeminin "örtmək, gizlətmək" mənalarını bildirən köhnə türk sözlərindən törəməsidir. "-ünmək" isə felin məchul-incisas formasını bildirir, yəni hərəkətin edildiyini, baş verdiyini göstərir. Beləliklə, "örtünmək" sözü bir şey tərəfindən örtülmə və ya gizlədilmə hərəkətini bildirir.
Mənaları: "Örtünmək" sözü müxtəlif kontekstlərdə fərqli mənalarda işlənə bilər:
- Fiziki örtülmə: Bir şeyin başqa bir şeylə tamamilə və ya qismən örtülməsi. Misal: "Qar yağışı bütün şəhəri örtmüşdü." , "Uşaq özünü yorğanla örtündü."
- Gizlənmə: Bir şeyin gözdən gizlədilməsi, görünməz hala gətirilməsi. Misal: "O, özünü ətrafdakılardan örtünməyə çalışdı.", "Həqiqəti örtünmək mümkün deyil."
- Metaforik mənalar: Bəzən "örtünmək" sözü abstrakt mənalarda da işlənə bilər. Məsələn, bir hadisənin başqa bir hadisə ilə gizlədilməsi, bir şeyin başqa bir şey arxasında qalması kimi. Misal: "Qaranlıq bütün səhvləri örtmüşdü.", "Onun əsl siması sirrə bürünmüş, örtünmüşdü."
Cümlələrdə işlənməsi: "Örtünmək" sözü müxtəlif cümlə quruluşlarında müxtəlif əvəzliklər və ədatlarla işlənə bilər. Məsələn:
- "Günəş buludlarla örtündü." (nesnə ilə)
- "Özünü qorumaq üçün, o, dərhal örtündü." (əlavə ilə)
- "Qar hər yeri qalın bir təbəqə ilə örtmüşdü." (təyinlə)
- "Həqiqət uzun müddət örtünmüş qaldı." (feli sifət ilə)
Nəticə olaraq, "örtünmək" sözünün mənası sadəcə "örtmək"dən daha genişdir və müxtəlif kontekstlərdə fərqli mənalar kəsb edir. Sözün mənşəyi və işlənmə xüsusiyyətləri onun zəngin leksik potensialını göstərir.