Paradoks (yun. paradoxos – gözlənilməz, qəribə): Ümumi qəbul olunmuş düşüncə tərzinə, məntiqi mühakiməyə və ya gözləmələrə açıq şəkildə zidd olan, əvvəlcədən gözlənilməyən və ya qeyri-adi görünən bir fikir, ifadə və ya vəziyyətdir. Paradokslar, məntiqi bir ziddiyyət yaratmağa çalışırlar, lakin bəzən dərin bir həqiqəti və ya yeni bir perspektivi ifadə edə bilərlər. Onlar həm də ədəbiyyatda, fəlsəfədə və elmdə diqqət çəkən və düşüncəni stimullaşdıran bir vasitə kimi istifadə olunurlar.
Paradoksun əsas xüsusiyyəti, ilk baxışda məntiqi bir ziddiyyət təşkil etməsidir. Bu ziddiyyət həm dilin özünəməxsus quruluşundan, həm də mühakimənin quruluşundan irəli gələ bilər. Məsələn, "yalan danışmıram" ifadəsi özü bir paradoksdur, çünki bu ifadənin doğruluğu onun yalan olduğunu, yalan olması isə onun doğruluğunu sübut edər. Bu cür paradokslar, dilin özünün məhdudiyyətlərini və ya istifadəsinin mürəkkəbliyini göstərə bilər.
Paradokslar həmçinin, qəbul edilmiş norma və dəyərlərə qarşı çıxaraq, düşüncəmizə yeni bir perspektiv qazandıra bilərlər. Məsələn, "daha az, daha çoxdur" kimi ifadələr bir paradoks təşkil edir, lakin minimalizm və ya sadəlik anlayışlarını ifadə edə bilər. Bu halda, paradoks görünən ziddiyyətin arxasında gizlənən həqiqəti vurğulayır.
Paradoksun istifadəsi kontekstdən asılı olaraq dəyişir. Ədəbiyyatda paradokslar, obrazlı ifadələr, güclü təsir yaratmaq və oxucunun diqqətini cəlb etmək üçün istifadə olunur. Fəlsəfədə isə paradokslar, mövcud anlayışları sorğulamaq və yeni düşüncə sistemləri yaratmaq üçün bir vasitə kimi çıxış edir. Elmdə isə paradokslar, elmi nəzəriyyələrin məhdudiyyətlərini göstərə və yeni tədqiqat istiqamətlərinin ortaya çıxmasına səbəb ola bilər.
Qısacası, paradoks, ümumi qəbul olunmuş fikirlərlə ziddiyyət təşkil edən, ancaq bəzən dərin bir məna və ya yeni bir perspektiv ifadə edən məntiqi bir ziddiyyətdir. Onun istifadəsi müxtəlif sahələrdə (ədəbiyyat, fəlsəfə, elm) fərqli məqsədlər üçün olur və düşüncəni stimullaşdırmaqda əhəmiyyətli rol oynayır.