izahlı lüğət 1 baxış 0 reaksiya Düzəliş

Peykan (fars. پیکان): Bu söz fars dilindən götürülmüşdür və əsil mənası "oxun ucundakı sivri dəmir" deməkdir. Tarixi mənbələrə əsasən, peykan termini ilk öncə hərbi silah olan oxun ucunu ifadə etmişdir. Sözün etimologiyası farsca "pīk" (ox) və "kān" (uç, ucu) sözlərinin birləşməsindən yaranır. Beləliklə, sözün kökündə oxun kəsici, dəliyici hissəsi, yəni ucu durur.

Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında isə "peykan" sözü metaforik mənada da geniş yayılmışdır. Xüsusilə gözəlin kirpiyi üçün şəkil ifadəsi kimi istifadə olunmuşdur. Bu istifadədə ox ucunun incə, iti və gözəl görünüşü ilə göz kirpiyinin oxşarlığı əsas götürülmüşdür. Məsələn, şairlər gözəlin kirpiyinin qara və iti olduğunu vurğulamaq üçün "qara peykanlar", "iti peykanlar" kimi ifadələrdən istifadə etmişlər. Bu istifadə üslubi cəhətdən gözəlliyi daha da vurğulamaq, təsvirə poetiklik qatmaq məqsədi daşıyır.

Müasir Azərbaycan dilində "peykan" sözü daha çox oxun ucu mənasında deyil, metaforik mənası ilə – bir şeyin iti və dəliyici hissəsi mənasında daha az rast gəlinir. Məsələn, "qəzəbin peykanı", "kəlmənin peykanı" kimi ifadələr qüvvətli və təsirli bir söz və ya hissin kəskinliyini, dəliyiciliyini ifadə etmək üçün istifadə oluna bilər. Lakin bu istifadə klassik ədəbiyyatdakı "göz kirpiyi" mənasından fərqli olaraq daha çox məcazi məna daşıyır.

Beləliklə, "peykan" sözü tarixi inkişafı ərzində əsas mənasından (oxun ucu) yanaşı mənalara (göz kirpiyi, kəskin və dəliyici bir şey) doğru əhəmiyyətli bir semantik inkişaf yaşamışdır. Sözün müasir Azərbaycan dilində istifadəsi isə daha çox məcazi mənalarla məhdudlaşır.

Söz-söhbət (0)

Bu haqda yaz