Pıxtalaşma sözü "pıxtalaşmaq" fellindən törəmiş bir isimdir. Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində sadəcə "pıxtalaşmaq" felindən törəmə kimi qeyd olunsa da, daha geniş və dəqiq bir izah təqdim etmək mümkündür.
Pıxtalaşma, əsasən maye halında olan bir maddənin, xüsusilə də südün və ya qanın, bərk və ya yarımbərk hala keçmə prosesidir. Bu proses, müxtəlif kimyəvi və ya bioloji reaksiyalar nəticəsində baş verir. Südün pıxtalaşması fermentlərin (məsələn, renin) təsiri ilə, qanın pıxtalaşması isə qan laxtalanma sisteminin mürəkkəb bir reaksiyalar zənciri ilə baş verir.
Pıxtalaşma prosesi zamanı mayenin içərisindəki zülallar bir-biri ilə birləşərək bir şəbəkə əmələ gətirirlər. Bu şəbəkə mayeni tutaraq onun bərk və ya yarımbərk hala keçməsinə səbəb olur. Pıxtalaşma sürəti və dərəcəsi bir çox amillərdən, o cümlədən temperaturdan, pH-dan və iştirak edən maddələrin növündən və konsentrasiyasından asılıdır.
Mənşəcə: "Pıxtalaşmaq" feli türk dillərinə aiddir. Sözün kökü bəlkə də, "pıxt" kimi bir kökdən törəmiş ola bilər. "Pıxt" qatılaşmış, sıxılmış mənasını verir. Lakin bu etimoloji tədqiqat tələb edən bir məsələdir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Südün pıxtalaşması pendir istehsalı üçün vacib bir mərhələdir.
- Qanın pıxtalaşması qanaxmanın qarşısını alır.
- Yaranın pıxtalaşması sağalma prosesinə kömək edir.
- Qatıq südün pıxtalaşması nəticəsində əmələ gəlir.
- Zülalların pıxtalaşması yüksək temperaturun təsiri ilə baş verə bilər.
Beləliklə, "pıxtalaşma" sözü sadəcə "pıxtalaşmaq" felinin isim törəməsi olaraq deyil, mayenin qatılaşma prosesini ifadə edən, müxtəlif kontekstlərdə işlənən zəngin bir məna daşıyan bir termindir.