Ruh (ər. روح - rūḥ): İnsan və ya canlı varlığın cismani varlığından ayrı, düşüncə, hiss, duyğu, iradə və şüur kimi psixi funksiyaların mərkəzi olan mənəvi varlıq. "Ruh" sözü geniş mənada, insanın daxili aləmini, onun əqli, emosional və iradi fəaliyyətlərini əhatə edir. Bu, sadəcə hisslər və əhvali-ruhiyyə ilə məhdudlaşmır; əksinə, insanın özünüdərkini, özünüifadəsini, dünyaya baxışını və davranışlarını formalaşdıran mürəkkəb bir sistemdir. Müxtəlif fəlsəfi və dini ənənələrdə ruhun təbiəti və taleyi barədə müxtəlif baxışlar mövcuddur. Bəzi ənənələrdə ruhun ölümsüz olduğu, digərlərində isə cisimlə birlikdə məhv olduğu qəbul edilir.
Mənaların nüansları: "Ruh" sözü müxtəlif kontekstlərdə fərqli mənalarda işlənə bilər:
1. Psixi vəziyyət: "Ruh halım çox pisdir." (burada ruh, insanın ümumi əhvali-ruhiyyəsini bildirir).
2. Daxili aləm: "Onun ruhu zəngin və dərin idi." (burada ruh, insanın daxili dünyasının varlığını və zənginliyini ifadə edir).
3. Mənəvi tərəf: "Onun ruhu pak idi." (burada ruh, insanın mənəvi keyfiyyətlərini bildirir).
4. Can, həyat qüvvəsi: (arxaik mənada) "Ona ruh gəldi." (burada ruh, həyat qüvvəsini, şüurun yaranmasını ifadə edir).
5. İlham, ilhamverici qüvvə: "Şairin əsərlərində xalq ruhu əks olunub." (burada ruh, əsərin məzmununda əks olunan milli xüsusiyyətləri, milli duyğuları və idealları ifadə edir).
Etimologiya: Ərəb dilindən götürülmüşdür. Ərəb dilindəki "روح" (rūḥ) sözü "nəfəs, can, ruh" mənalarını verir. Türk dillərində də bu məna qorunub saxlanılmışdır.
Misallar:
"Xəlilin bir an sıxılan ürəyi haman açıldı, səbəbsiz bir nəşə ruhuna hakim oldu." - Bu cümlədə "ruh" sözü insanın daxili, emosional vəziyyətini ifadə edir. Nəşənin "ruhuna hakim olması" deyimi, nəşənin insanın bütün varlığını əhatə etdiyini, onun əhvali-ruhiyyəsinə təsir etdiyini göstərir.
"Onun rəsm əsərlərində ruhun dərinliyi hiss olunur." - Bu cümlədə "ruh" sözü, əsərin məzmununun, ifadə tərzinin dərinliyini, mənəvi zənginliyini ifadə edir.