Sayılmaq – məchul fel. Azərbaycan dilinin zəngin leksik ehtiyatında “sayılmaq” feli, əsasən “saymaq” felinin məchul növü olaraq, bir obyektin miqdarının, sayının müəyyənləşdirilməsi, hesablanması mənasını ifadə edir. Lakin, bu məna yalnız birinci əsas mənasını əhatə edir. Daha geniş kontekstdə, “sayılmaq” felinin daha mürəkkəb və çoxşaxəli semantik strukturlarını görürük.
1. Hesablanmaq, sayı, ədədi bilinmək: Bu, felin ən birbaşa və əsas mənasıdır. Obyektin sayının müəyyənləşdirilməsi prosesinə işarə edir. Misal üçün, “Kitablar sayılıb qurtardı” cümləsində kitabların hamısının sayılması və sayımın tamamlanması vurğulanır. “Siyahılar sayıldı” cümləsində isə siyahılardakı adların və ya əşyaların sayının təyin edildiyi bildirilir. Bu mənada “sayılmaq” feli, “hesablama obyektinin” sayının dəqiq müəyyən edilməsini ifadə edir.
2. Hesab edilmək, bilinmək, … kimi qiymətləndirilmək: Bu, felin daha geniş və məcazi mənasıdır. Burada sayma prosesi birbaşa ifadə olunmur, əvəzində bir şeyin müəyyən bir kateqoriyaya aid edilməsi, bir keyfiyyətinə görə qiymətləndirilməsi nəzərdə tutulur. Məsələn, “O, şəhərin ən yaxşı həkimlərindən sayılır” cümləsində həkimin bacarığı və peşəkarlığı nəzərə alınaraq, yaxşı həkimlər arasında yer aldığı bildirilir. Sayma əməliyyatı yox, müqayisə və qiymətləndirmə əməliyyatı ön plana keçir. Bu mənada “sayılmaq”, “hesab olunmaq”, “qiymətləndirilmək”, “adlandırılmaq” feilləri ilə sinonimdir.
Etimalogiyası: “Sayılmaq” feli “saymaq” felindən törəmiş məchul felidir. “Saymaq” feli isə qədim türk dillərindən miras qalmış bir sözdür və ədəd, miqdar, kəmiyyət bildirməklə yanaşı, hörmət, qiymət bildirmək mənasında da işlənmişdir. Bu etimoloji köklər “sayılmaq” felinin həm konkret, həm də məcazi mənalarının genişliyini izah edir.
Cümlədə işlənmə nümunələri: “Evdəki qonaqlar sayılıb-seçilib dəvət olunmuşdular.” (miqdarın təyin olunması) “Onun fikirləri cəmiyyətdə ciddi sayılır.” (qiymətləndirilmə) “Bu hadisə tarixdə əhəmiyyətli hadisələr sırasına sayılır.” (kateqoriyaya aid edilmə)