Səs-səmirsiz sözü Azərbaycan dilində sifət və zərf kimi işlənən bir söz birləşməsidir. Əsas mənası "səssiz, küysüz, səs çıxarmadan, sakitcə" olmaqla, hərəkətin və ya vəziyyətin səs-küy, qarışıqlıq və ya narahatlıq yaratmadan, sakit və fərq edilmədən baş verməsini bildirir.
Etimoloji baxımdan "səs" sözü "səs-küy, səda" mənasını daşıyır. "Səmir" isə köhnə Azərbaycan dilində "səs, səda, cingilti, şırıltı" kimi mənaları əhatə edir. Bu iki sözün birləşməsindən əmələ gələn "səs-səmirsiz" ifadəsi "hər hansı bir səs-küy və ya sədanın olmamasını" və ya "səssiz-səmirsiz" hərəkətin icrasını ifadə edir. Beləliklə, söz birləşməsinin mənası təkcə "səssiz" deyil, həm də "səs-küysüz", "sakit", "fərq edilmədən" kimi əlavə konnotasiyaları özündə ehtiva edir.
Sintaktik cəhətdən "səs-səmirsiz" həm sifət, həm də zərf kimi işlənə bilər. Sifət kimi isimdən əvvəl və ya sonra gələ bilər: səs-səmirsiz hərəkət, gəzinti səs-səmirsiz keçdi. Zərf kimi isə fellərin əlavəsini təşkil edərək, fəaliyyətin necə baş verdiyini göstərir: O, səs-səmirsiz otağa girdi. İşlər səs-səmirsiz həll olundu.
Misal cümlələr:
- Qonaqlar səs-səmirsiz yemək masasından ayrıldılar. (Zərf kimi işlənmə)
- Səs-səmirsiz gecənin sərin havası ətrafa yayılırdı. (Sifət kimi işlənmə)
- O, səs-səmirsiz hərəkətləri ilə məni təəccübləndirdi. (Sifət kimi işlənmə)
- İşlər səs-səmirsiz, ancaq sürətlə həll olunmalı idi. (Zərf kimi işlənmə)
Göründüyü kimi, "səs-səmirsiz" söz birləşməsi mürəkkəb leksik məna daşıyır və müxtəlif kontekstlərdə fərqli nüanslarla istifadə oluna bilər.