izahlı lüğət 0 baxış 0 reaksiya Düzəliş

Sintaqmatika (yun. σύνταξις - sýntaxis – düzülüş, quruluşdan) dilçiliyin bir bölməsi olub, nitq vahidlərinin (sözlərin, söz birləşmələrinin, cümlələrin) bir-biri ilə necə əlaqələndirilərək daha böyük və mürəkkəb nitq vahidləri yaratdıqlarını öyrənir. Yəni, sintaqmatika dilin strukturunda sözlərin, söz birləşmələrinin və cümlələrin bir-biri ilə necə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu və bu əlaqələrin qaydalarını araşdırır. Bu əlaqələr həm formal (məsələn, sait uyğunluğu, sait düşməsi, sonluqlar, bağlayıcılar vasitəsilə), həm də mənalı (məsələn, mübtəda-xəbər, təyin-təyin olunan) ola bilər.

Sintaqmatikanın əsas predmeti cümlənin quruluşudur. Cümlənin struktur elementləri (mübtəda, xəbər, tamamlıq, zərflik və s.), bu elementlərin bir-biri ilə əlaqələnmə formaları, cümlə tipləri (sadə, mürəkkəb, mürəkkəb qoşma, mürəkkəb tabeli, qarışıq mürəkkəb cümlələr), cümlə üzvlərinin sintaqmatikası, söz sırası, intonasiya, və digər sintaqmatika məsələləri sintaqmatikanın araşdırma dairəsinə daxildir.

Sintaqmatika dilin iki əsas aspektdən birini – paradiqmatikanı (sözlərin müəyyən bir kateqoriya daxilində bir-birini əvəz etmə qabiliyyətini) əks etdirən əlaqələrin sistemini öyrənən paradiqmatika ilə sıx əlaqədədir. Paradiqmatika sözlərin leksik-semantik əlaqələrini, sintaqmatika isə onların qrammatik əlaqələrini öyrənir. Belə ki, hər hansı bir sözün paradiqmatika baxımından müxtəlif sinonimləri, antonimləri, hiperonimləri və hiponimləri ola bilər, sintaqmatika baxımından isə o, cümlədə müəyyən bir mövqedə, müəyyən bir funksiyada iştirak edir.

Sintaqmatikanın tədqiqi nəticəsində əldə edilən biliklər dilin strukturunu daha yaxşı başa düşməyə, dilin tədrisini təkmilləşdirməyə, maşın tərcüməsi və digər kompüter dilçiliyi sahələrində tətbiq olunmağa imkan verir.

Söz-söhbət (0)

Bu haqda yaz