Soda sözü, Azərbaycan dilində geniş yayılmış və bir neçə mənada işlənən bir termindir. Əsasən kimyəvi birləşmələri ifadə etməklə yanaşı, məişətdə də müxtəlif kontekstlərdə istifadə olunur. Lüğətlərdəki qısa izahlar sözün bütün mənalarını tam əhatə etmir.
Kimyəvi məna: Soda termini, ümumiyyətlə, natrium karbonat (Na₂CO₃) və natrium bikarbonat (NaHCO₃) kimi natrium duzlarını əhatə edir. Bu birləşmələr, fiziki və kimyəvi xüsusiyyətlərinə görə fərqlənsələr də, bir çox ümumi xüsusiyyətlərə malikdirlər və hər ikisi "soda" adı ilə adlandırıla bilər. Natrium karbonat daha çox "soda külü" kimi tanınır və daha güclü qələvi xassələrə malikdir. Natrium bikarbonat isə daha zəif qələvidir və "çörək sodası" və ya "qabartma tozu" kimi məşhurdur. Hər iki birləşmənin geniş tətbiq sahəsi vardır:
• Texnikada: Suyun yumşaldılması, şüşə istehsalı, sabun istehsalı, metallurgiya sənayesi, toz və kirin təmizlənməsi kimi proseslərdə istifadə olunur. Natrium karbonat, daha çox sənaye proseslərində tətbiq olunur.
• Təbabətdə: Antasidlərdə (mədə turşuluğunu azaltmaq üçün), bəzi dərmanların tərkibində, həmçinin bəzi tibbi müalicələrdə istifadə olunur. Natrium bikarbonat, bu sahədə daha çox istifadə olunur.
• Məişətdə: Təmizlik işlərində, yemək bişirmədə (xəmirin qabarmaq üçün), hətta ağız təmizliyində istifadə olunur. Natrium bikarbonat (çörək sodası) məişətdə daha geniş yayılmışdır.
Aşpazlıq mənası: Aşpazlıqda "soda" termini, demək olar ki, həmişə natrium bikarbonatı (çörək sodasını) ifadə edir. Xəmirin qabarmağını təmin etmək üçün turşu ilə reaksiyaya girərək karbon qazı ifraz edir. Bu proses, xəmirə havalı və yumşaq bir toxuma verir.
Etimalogiya: "Soda" sözü, ərəb dilindən (suda) və ya italyan dilindən (soda) gələn bir termindir. Ancaq bu sözlərin dəqiq etimoloji mənşəyi, mübahisəlidir və daha dərin araşdırma tələb edir.
Nəticə: "Soda" termini, bir çox məna kəsb edən çoxmənalı bir sözdür. Kontekstdən asılı olaraq, həm natrium karbonatı, həm də natrium bikarbonatı ifadə edə bilər. Ancaq məişətdə və aşpazlıqda əsasən natrium bikarbonat (çörək sodası) nəzərdə tutulur.