Söylənmə: Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində "söylənmə" sözü əsasən "söyləmək" fellərinin məsdər formasından törəmiş isim kimi qeyd olunur və ümumi mənası "deyilmə, söylənilmə" kimi verilir. Ancaq bu, sözün mənasını tam əhatə etmir. Daha dəqiq və geniş bir izah təqdim edək.
Etimalogiyası: "Söylənmə" sözü "söylə-mək" felindən törəmişdir. "Söy-lə-" kökü, qədim türk dillərində də mövcud olan və nitq, danışıq, ifadə etmək mənasını verən bir kökdür. "-mək" isə fel şəkilçisidir. Yəni, etimoloji cəhətdən "söylənmə" "deyilmə, danışılma, ifadə olunma" prosesini bildirir.
Mənası və Nüansları: "Söylənmə" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq müxtəlif nüanslar əldə edə bilər:
- Deyilmə, söylənilmə: Bu, sözün ən geniş və ümumi mənasıdır. Məsələn: "O hadisənin söylənməsi hamını təəccübləndirdi." (Hadisənin danışılması, xəbər verilməsi).
- Təsvir, təsvir edilmə: Məsələn: "Rəssamın tabloda təbiətin söylənməsi həqiqətən də gözəl idi." (Təbiətin rənglərlə, obrazlarla təsvir edilməsi).
- İfadə olunma: Məsələn: "Onun fikirlərinin söylənməsi çox aydın və dəqiq idi." (Fikir və düşüncələrin aşıq olunması, ifadə olunması).
- Yayılma, yayğınlaşma (məlumat, xəbər): Məsələn: "Şəhərdə yeni qanunun söylənməsi sürətlə yayıldı." (Qanun haqqında xəbərin yayılması, insanların xəbərdar olması).
- Şifahi ədəbiyyat növü: Xalq ədəbiyyatında müəyyən bir mövzu ətrafında söylənən nəğmələr, əfsanələr, dastanlar üçün də "söylənmə" ifadəsindən istifadə oluna bilər. Məsələn: "Bu dastan əsrlər boyu söylənməyə davam edir."
Cümlədə İşlənməsi: "Söylənmə" sözü müxtəlif cümlə tiplərində müxtəlif funksiyalarda işlənə bilər. Məsələn, isim kimi, feli isim kimi və ya mübtəda, xəbər, tamamlıq kimi cümlə üzvləri kimi.
Qısaca: "Söylənmə" sözü sadəcə "deyilmə" mənasından daha geniş bir semantik sahəyə malikdir. Onun mənası kontekstdən və işlənmə üsulundan asılı olaraq dəyişə bilir. Dilçilik baxımından bu sözün dəqiq və tam şəkildə tərifinə yanaşmaq üçün onun etimologiyası və müxtəlif kontekstlərdə işlənməsini nəzərə almaq lazımdır.