Söylənmək sözü Azərbaycan dilində çoxmənalı bir sözdür. Əsas mənası "öz-özünə danışmaq, bir şeydən şikayətlənmək, deyinmək, inildəmək" kimi ifadə oluna bilər. Lüğətlərdə sadəcə "öz-özünə danışmaq" kimi qısa bir izah verilsə də, bu mənanın müxtəlif nüansları mövcuddur. Söylənmənin əsas xüsusiyyəti, danışığın öz-özünə, yəni başqa bir insanın iştirakı olmadan edilməsidir. Bu, həm də iç dünyanın, duyğuların, düşüncələrin xarici aləmə səssiz bir ifadəsidir.
Söylənmək, sadəcə danışmaqdan fərqli olaraq, əksər hallarda məyusluq, kədər, narazılıq, şikayət, hətta qorxu kimi mənfi emosiyaların ifadəsinə xidmət edir. Misal üçün, yorulmuş bir insanın öz-özünə "Bu iş nə vaxt qurtaracaq?" deməsi sadə bir söylənmə ola bilər. Ancaq, ağır bir xəstəliyin əzabını çəkən birinin inildəməsi, öz-özünə acınacaqlı şikayətlənməsi isə daha dərin bir söylənmə halını təşkil edir. Bu səbəbdən, söylənmək həm səs tonundan, həm də kontekstdən asılı olaraq müxtəlif emosiyaları əks etdirə bilər.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "söylə-" kökünün "söz demək, danışmaq" mənasını daşıdığını görərik. "-mək" isə fellərin tərkib hissəsi olub, hərəkəti bildirir. Beləliklə, "söylənmək" sözü "öz-özünə söz demək, öz-özünə danışmaq" mənasını verir. Lakin, sadəcə "öz-özünə danışmaq" ifadəsi söylənməyin bütün mənasını əhatə etmir. Bu izahda söylənmənin emosional yükü, şikayət, inildəmə aspektləri əks olunmur.
Cümlə içərisində istifadəsi:
- Qoca qadın, əli ayağı ağrıyaraq, öz-özünə söylənirdi.
- Yorulmuş əsgər, düşərgədə, gecə yarısı söylənir, evini xatırlayırdı.
- Uşaq, itini itirib, küçədə söylənməyə başladı.
- Pərdə açıldıqda Qulu otağı süpürərkən öz-özünə söylənirdi: "Bu işin sonu nə vaxt gələcək?"
Göründüyü kimi, "söylənmək" sözü müxtəlif kontekstlərdə müxtəlif mənalar kəsb edir və təkcə "öz-özünə danışmaq" mənası ilə məhdudlaşdırılmamalıdır.