izahlı lüğət 0 baxış 0 reaksiya Düzəliş

Sözdüzəldici şəkilçi, dilçiliyə aid bir termin olub, sözə yeni məna qazandıran və ya mövcud mənanı dəyişdirən, ancaq öz-özlüyündə müstəqil olaraq işlənməyən morfemləri ifadə edir. Ayrı-ayrı işlənməyən bu morfemlər, kökdən sonra gələn digər şəkilçilərdən (məsələn, feil şəkilçiləri, isim hal şəkilçiləri) əvvəl yerləşərək, əsas sözün leksik mənasında dəyişiklik yaradırlar. Yəni, onlar sözün əsas mənasını genişləndirirlər, dəyişdirirlər və ya yeni bir məna əlavə edirlər, lakin heç bir zaman özbaşına, kökdən kənarda istifadə olunmur.

Sözdüzəldici şəkilçilər, əsasən, sözün sonuna əlavə olunaraq onun leksik kateqoriyasını dəyişir və ya yeni bir söz əmələ gətirirlər. Məsələn, "kitab" sözünə "-xanə" şəkilçisini əlavə etdikdə "kitabxana" sözü yaranır. Burada "-xanə" şəkilçisi "kitab" sözünə yeni bir məna ("kitabların saxlandığı yer") əlavə edir və onun leksik kateqoriyasını isimdən ismə dəyişir. Digər bir misal olaraq, "oxu-" fel kökünə "-çu" şəkilçisi əlavə edilərək "oxucu" sözü əmələ gəlir. Bu halda "-çu" şəkilçisi "oxu-" fel kökünün leksik kateqoriyasını isimləşdirir və "oxumaq hərəkətini yerinə yetirən şəxs" mənasını verir.

Sözdüzəldici şəkilçilərin əsas funksiyası yeni sözlər yaratmaq və ya mövcud sözlərin mənasını dəyişdirməkdir. Bu proses morfoloji proseslərdən biri olub, dilin inkişafında və zənginləşməsində mühüm rol oynayır. Onlar sintaksisdə söz birləşmələri yaratmaq üçün də iştirak edə bilərlər. Məsələn, "su" sözünə "-lu" şəkilçisini əlavə etsək "sulu" sözü yaranır, bu söz həm də "suya malik olan" mənasında istifadə oluna bilər. Bu isə "sulu çörək" ifadəsi kimi sintaksisdə rol oynadığını göstərir. Qeyd edək ki, sözdüzəldici şəkilçilər müəyyən mənada məhsuldar deyillər, yəni istənilən kökə hər bir sözdüzəldici şəkilçi əlavə oluna bilməz. Dilin qaydaları və istifadə ənənələri bu prosesi tənzimləyir.

Beləliklə, sözdüzəldici şəkilçi, sözün əsas hissəsinə əlavə olunaraq, yeni bir söz və ya yeni bir məna yaradan, öz-özlüyündə müstəqil olaraq işlənməyən, köklə sözdəyişdirici şəkilçilər arasında yer tutan bir dil vahididir. Onun öyrənilməsi dilin quruluşunun və inkişafının dərk edilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Söz-söhbət (0)

Bu haqda yaz