Şax-budaq sözü Azərbaycan dilində əsasən ağacın iri, qalın budaqlarını, şaxələrini ifadə edir. Lüğətlərdə "top" mənası ilə verilməsi, ağacın şaxələrindən ibarət sıx və geniş bir kütləni, yığımı təsvir etmək məqsədilə istifadə edildiyini göstərir. Yəni, "şax-budaq" sözü sadəcə fərdi budaqları deyil, onların bir yerdə yaratdıqları bir bütövlüyü, sıxlığı ifadə edir. Bu mənada, "top" sözü bu sıxlığı və kütləvi görüntünü qabartmaq üçün metaforik olaraq işlədilib.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "şax" və "budaq" sözlərinin birləşməsindən əmələ gəldiyini görürük. Hər iki söz də ağacın hissələrini ifadə edir: "şax" daha qalın və əsas budaqları, "budaq" isə daha incə yan dalları bildirir. Beləliklə, "şax-budaq" ifadəsi ağacın həm qalın, həm də incə budaqlarının ümumiyyətlə bütün şaxələnmiş quruluşunu ifadə etmək üçün işlənir.
Misal olaraq verilən A.Səhhətin şeir parçasında "Getdi meşə içrə odun qırmağa; Şaxbudağı başladı sındırmağa" misralarında şax-budaq sözü, odun kəsmək üçün ağacın çoxlu sayda və iri budaqlarının qırılmasını, şaxələrin bir kütlə kimi sındırılmasını təsvir edir. Bu, sözün kəmiyyət və həcm baxımından genişliyinə işarə edir.
Digər cümlələrdə istifadəsi:
- Qış küləyi ağacların şax-budağını əsdirdi.
- Bağdakı ağacların şax-budağı göyə doğru uzanırdı.
- Yağışdan sonra şax-budaqlarında su damcıları parıldayırdı.
Qısaca, "şax-budaq" sözü "ağacın çoxlu və iri budaqları, şaxələri" mənasını ifadə edir və həm də bu budaqların birlikdə yaratdığı sıx, kütləvi və geniş görünüşü qabardır. "Top" mənası isə bu sıxlığı və kütləvi görünüşü təsvir etmək üçün metaforik bir ifadədir.