Şax-şəvəl sözü Azərbaycan dilində əsasən "toplanmış, qarışıq halda olan quru bitki qalıqları, budaq, yarpaq, ot qırıntıları" mənasında işlənir. Lüğətlərdə sadəcə "top" kimi göstərilməsi mənasının tam əhatəsini verməkdən uzaqdır. "Şax" komponenti, əsasən ağacların qırılmış budaqları, quru yarpaqları, kiçik hissələri üçün işlənən bir sözdür. "Şəvəl" isə daha çox bu qırıntıların, qalıqların toplandığı, qarışıq bir halda yığıldığı vəziyyətə işarə edir. Beləliklə, "şax-şəvəl" sözü "şax"ın kəmiyyətcə artması və "şəvəl"in bu artımın bir yerdə toplandığını, qarışıq bir kütlə təşkil etdiyini bildirir.
Verdiyiniz nümunə cümlələrdə də bu məna aydın görünür:
"Yolun kənarlarını şax-şəvəl basmışdı." - Bu cümlədə yolun kənarlarının quru bitki qalıqları, budaq, yarpaq və ot qırıntıları ilə tamamilə örtüldüyünü, bu qalıqların toplu halda yığıldığını ifadə edir. "Basmışdı" sözü isə bu örtünün sıxlığını vurğulayır.
"Kəlbalanı yolun qırağında şax-şəvəlin içərisində zarıyan bir halda tapmış..." - Bu cümlə isə kəlbanın quru bitki qalıqları arasında gizləndiyi, bu qalıqların arasında itib-batdığını bildirir. "Şax-şəvəlin içərisində" ifadəsi kəlbanın quru bitki qırıntıları içərisində olduğunu, bu qırıntıların qarışıq bir toplu halda olması olduğunu göstərir.
Qeyd edək ki, "şax-şəvəl" sözü, adi "top" mənasından fərqli olaraq, toplanmış əşyaların tərkibini və xarakterini də ifadə edir. Yəni hər hansı bir cisim yığınının "şax-şəvəl" adlandırılması üçün onun quru bitki qalıqlarından ibarət olması şərtdir. Sözün etimologiyası haqqında dəqiq məlumat vermək üçün əlavə araşdırmalar tələb olunur, lakin "şax" və "şəvəl" komponentlərinin tərkib hissələrinin mənaları sözün ümumi mənasını aydınlaşdırır.