Şaxlıq sözü Azərbaycan dilində əsasən bir şeyin, xüsusilə də parça və ya toxumanın sərt və bərk, hamar və düzgün olmayan, bəzən qırışmış və ya qatılaşmış vəziyyətini ifadə edir. Bu, materialın özündən qaynaqlana bilər (məsələn, ipəyin təbii quruluşundan) və ya xarici təsirlər nəticəsində əldə edilə bilər (məsələn, nişastalama, ütüləmə və ya digər kimyəvi/fiziki proseslər). Lüğətlərdə verilən "şeyin (parçanın) halı" ifadəsi şaxlığın mahiyyətini qısaca əks etdirir, lakin tam əhatə etmir.
Sözün etimologiyası dəqiq müəyyən olunmasa da, türkiyə dilləri ailəsinə məxsus olması ehtimal olunur və "şax" kökünə dayanır. "Şax" sözü "qırıntı", "qırılma", "kəskinlik", "sərtlik" kimi mənaları da ehtiva edir. Beləliklə, "şaxlıq" bu kökdən törəyərək şeyin sərt, qırılmağa meylli, qırışmış və ya qatılaşmış halını ifadə edir.
Şaxlığın kontekstdən asılı olaraq bir neçə nüansı var:
- Materialın daxili quruluşu ilə əlaqədar şaxlıq: Məsələn, "pambıq parçanın şaxlığı azdır", "kətana şaxlıq vermək üçün onu yaxşıca nişastalamaq lazımdır". Bu halda şaxlıq materialın yumşaqlığı, elastikliyi ilə əks münasibətdədir.
- Xarici təsir nəticəsində əmələ gələn şaxlıq: Məsələn, "soyuqdan paltarın üzərində şaxlıq əmələ gəldi", "üzərində qırışlar olan paltar şaxlı görünür". Bu halda şaxlıq materialın qırışmış, hamar olmayan görünüşünü bildirir.
- Məcazi mənada şaxlıq: Nadir hallarda, şaxlıq sözü sərtlik, qəddarlıq, soyuqqanlılıq kimi məcazi mənalarda da işlənə bilər (məsələn, "sözləri şaxlı idi", "onun baxışı şaxlı idi"). Ancaq bu, əsas mənasından kənara çıxır və kontekstə olduqca bağlıdır.
Yekun olaraq, "şaxlıq" əsasən materialın sərtliyi, qırışmışlığı, hamar olmaması, qatılaşması və ya bərkliyini ifadə edən bir sözdür. Kontekstdən asılı olaraq sərtlik, qırılmağa meyllilik, quru və ya sərt olma kimi əlavə nüansları da özündə ehtiva edə bilər.