Şaqqalanmaq felinin Azərbaycan dilindəki mənası, lüğətlərdəki qısa izahından daha geniş və dəqiq şəkildə aşağıdakı kimi izah edilə bilər:
Şaqqalanmaq, əsasən uzununa istiqamətdə, iki və ya daha çox hissəyə bölünmə, parçalanma, yarılanma mənasını ifadə edən bir feldir. Bu bölünmə, qırılma və ya yırtılma nəticəsində baş verə bilər. Həmçinin, bir şeyin iki tən və ya qeyri-tən hissələrə ayrılması üçün də işlədilə bilər. “Şaqqalamaq” felinin mənasını daha da dəqiqləşdirmək üçün istifadə edildiyi kontekstin nəzərə alınması vacibdir.
Məna çalarları:
1. Fiziki bölünmə: Bu, ən ümumi mənasıdır. Bir cismin (məs., taxta, daş, torpaq) uzununa, qırılma, parçalanma nəticəsində iki və ya daha çox hissəyə ayrılması. Misal: "Qəza nəticəsində avtomobilin ön hissəsi şaqqalanmışdı." Burada "şaqqalanmaq" fiziki bir zədəni ifadə edir.
2. Ayrılma, parçalanma: Bu mənada, "şaqqalanmaq" fiziki bölünmədən daha çox, bir bütövlüyün iki və ya daha çox hissəyə ayrılması, parçalanmasını ifadə edir. Bu, həm maddi, həm də məcazi mənada ola bilər. Misal: "Düşmənlərin hücumu ordunun sıralarını şaqqalamışdı." Burada "şaqqalanmaq" ordunun sıralarının dağılmasını, təşkilatının pozulmasını ifadə edir.
3. Yarılanma: Bir şeyin iki hissəyə dərin bir yarıqla ayrılması. Misal: "Quraqlıqdan ağacın gövdəsi şaqqalanmışdı."
Etimologiya: Şaqqalanmaq feli, “şaqq” kökünə "-lanmaq" məsdəri əlavə edilməsi ilə əmələ gəlmişdir. “Şaqq” kökü kəskin, ani səs çıxarmaq, yarıq düşmək mənalarını ifadə edir.
Cümlə içərisində istifadəsi:
• Dağ iki yana şaqqalanmışdı. (Fiziki bölünmə)
• Yüksək temperaturdan beton şaqqalanmışdı. (Fiziki bölünmə)
• Partiyanın daxilində fikir ayrılığı partiyanı iki yerə şaqqalamışdı. (Ayrılma, parçalanma – məcazi mənada)
• Qəzəbdən dodaqları şaqqalanmışdı. (Fiziki bölünmə – məcazi mənada – çatlama)